گفتگو با یک مروج علم

نشست چهارم

س: در جلسه قبل توضیح دادید، در خورشید گرفتگی سال 1378 اصفهان، در یکی از آزمایشها که مربوط به ثبت دما بود، متوجه شدید که تا حدود هفت دقیقه پس از اینکه خورشید از پشت ماه خارج شده بود، دماسنج ها سیر نزولی داشتند. اما پس از هفت دقیقه سیر صعودی دما سنج ها آغاز شده بود. این در حالی بود که تا آن زمان، دانشمندانی که بر روی کاهش دما در گرفت های کلی خورشید پژوهش می کردند، پس از کنتاکت سوم، اندازه گیری دما را متوقف می کردند زیرا فکر می کردند که بلافاصله پس از کنتاکت سوم، دما بایستی افزایش پیدا کند. همچنین اضافه کردید که برای بررسی دقیقتر این رفتار طبیعت نیاز به تجربه بیشتر و ثبت اطلاعات دقیقتری داشتید. اکنون در مورد ادامه کار توضیح دهید: با سپاس از شما و خوانندگان محترم، در سال 1378 و در جریان گرفت خورشید در اصفهان، با جناب آقای شاهرخ لقایی آشنا شدم و این دوستی، همکاریهایی را نیز باعث شد. در سال 1380 که مجوز تاسیس انجمن معلمان فیزیک شهرستانهای استان تهران توسط آقای لقایی کسب شد، به پیشنهاد ایشان برای هیئت مدیره انجمن ثبت نام کرده و با حمایت دبیران فیزیک به هیئت مدیره انجمن فیزیک پذیرفته شدم. در آن زمان خاطرم هست که آقای لقایی بر روی همانندی ها و من بر روی پروژه کاهش افت دما کار می کردم و در جلسات ماهانه انجمن فیزیک، نتیجه فعالیت هایمان را مطرح می کردیم. برای بررسی بیشتر کاهش دما، من بایستی به مکان های بیشتری می رفتم اما مکان این گرفتها از ایران دور بود. نزدیک ترین گرفت کلی به ایران، در سال 1385 و در ترکیه اتفاق می افتاد. در آن سال انجمن فیزیک شهرستانهای استان تهران بخشی از هزینه های مالی سفر را تامین کرد و من توانستم در ترکیه حضور یابم. بررسی های اولیه نشان داد که گرفت کلی خورشید، در نوار باریکی از نیمی کره زمین قابل رویت بود. در واقع سایه کامل ماه، سفر خود را از برزیل آغاز می کرد و پس ازعبور از اقیانوس اطلس، وارد قاره آفریقا می شد و سپس خود را به دریای مدیترانه می رساند، سپس با عبور از سراسر کشور ترکیه و قسمتی از روسیه، سر انجام در مغولستان پایان می یافت. البته نیم سایه گرفت خورشید، بخش های وسیعتری از کره زمین را در بر می گرفت. این بخش ها شامل بیشتر مناطق آفریقا و اروپا و خاورمیانه بود. در ایران نیز بهترین مناطق مشاهده گرفت جزیی، شامل شهرهای ارومیه، خوی، ماکو و قره ضیا الدین بود. اما سایه کامل ماه از مدیترانه وارد ساحل آنتالیا شده و از مکانی به نام روستای کِمِر که حدود 30 کیلومتر از آنتالیا فاصله داشت، عبور می کرد. مکان انجام پروژه را انتخاب کردم و آن روستای کِمِر بود. نخستین کار، تهیه امکانات و تجهیزات پروژه بود. یک دما سنج استاندارد تهیه کردم و از بین حدود صد دما سنج، چند دماسنج الکلی و جیوه ای و مینمم ماکزیمم و دیجیتالی را با آن مقایسه و انتخاب کردم. یک دوربین فیلمبرداری دیجیتالی برای ثبت تمام مراحل گرفت و دو دوربین عکاسی آنالوگ و دیجیتالی نیز تهیه کردم به اضافه یک تلسکوپ پانزده سانتیمتری باز تابی. از فیلترها نیز فیلترمایلار را تهیه کردم. در واقع کار اصلی من اندازه گیری کاهش دما با استفاده از تجهیزات همراه بود اما گرفتن چند عکس نیز خالی از لطف نبود. همه اینها به خوش شانسی بزرگی در سواحل مدیترانه بستگی داشت. نهم فروردین، روز گرفت خورشید بود و باید دانست که فروردین ماه، جزو ماه های پر بارندگی در سواحل مدیترانه است. بنابر این امیدوار بودم که هوا در آن روز آفتابی باشد. دو روز قبل از گرفت خورشید در روستای کِمِر مستقر شدم. در هتلی که حیاط وسیع آن تا ساحل مدیترانه امتداد داشت. یک سایبان گرفتم و در زیر آن دما سنج ها را نصب کردم. شب قبل از گرفت خورشید، تلسکوپ را آماده کرده و چندین رصد آزمایشی انجام دادم. همچنین دمای محیط را به صورت آزمایشی در جداولی که تهیه کرده بودم ثبت کردم. صبح روز گرفت همه چیز آماده بود. دوربین عکاسی آنالوگ و دیجیتال و دوربین فیلم برداری و دما سنج های مختلف و تلسکوپ در جاهای خود نصب شده و آماده کار بودند. ثبت دما را از ساعت 10 صبح به وقت محلی و زودتر از شروع گرفت آغاز کردم. گروه های دیگری نیز در اطراف من بودند که با کمی تعجب به تجهیزات من نگاه می کردند. بیشتر افرادی که حضور داشتند با عینک ویژه خورشید گرفتگی آمده بودند تا از دیدن گرفت خورشید لذت ببرند و تعدادی نیز تلسکوپ و دوربین عکاسی به همراه داشتند تا بتوانند تصاویری از گرفت را ثبت کنند. من در ادامه، از تعدادی آزمایش در ترکیه، فقط کاهش دما را به صورت نوشتار استاندارد ارایه می دهم تا بهتر مورد بررسی و استفاده عزیزان علاقه مند قرار گیرد.