آیین نامه ی مواد خطرناک آزمایشگاه
آیین نامه حفاظتی مواد خطرناك و مواد قابل اشتعال و مواد قابل انفجار
قسمت اول - تعاریف و اصطلاحات
الف - در این آیین نامه مایع قابل اشتعال به مایعاتی اطلاق میشود كه نقطه اشتعال آنها از صد درجه سانتیگراد (212 درجه فارنهایت) كمتر باشد.
ب - مایعاتی كه نقطه اشتعال آنها از 100 درجه سانتیگراد بیشتر باشد مایع غیرقابل اشتعال نامیده میشود.
ج - «مخزن روی زمین» به مخازنی اطلاق میشود كه هیچ قسمت از آن از سطح زمین طبیعی پایینتر نباشد.
د - «مخزن مدفون» به مخازنی اطلاق میشود كه كاملاً در زمین مدفون شده و سقف آن با قشری به ضخامت حداقل 60 سانتیمتر از خاك مستور شده باشد.
هـ - «مخزن نیمه مدفون» به مخازنی اطلاق میشود كه كلیه یا قسمتی از آن در داخل زمین قرار گیرد و در صورتی كه كلیه مخزن درون خاك باشد قشر خاك روی سقف مخزن كمتر از 60 سانتیمتر باشد.
و - «فیبر» اصطلاحاً عبارت از الیاف مقاومی است كه دارای ریشه معدنی - نباتی و یا حیوانی باشد.
ز - «گرد و غبار» به ذرات جامدی اطلاق میشود كه میتواند به اطراف پراكنده شود و یا در هوا معلق بماند و منشاء تولید این ذرات نتیجه عملیات گوناگون از قبیل كوبیدن، قطع كردن، الك كردن، سائیدن، انفجار یا از هم پاشیدن مواد آلی و غیرآلی مثل ذغال سنگ، فلزات و املاح آنها و همچنین حبوبات، غلات، چوب و غیره است.
ح - دود به ذرات جامد معلق اطلاق میشود كه در اثر تراكم گازها و یا تبخیر فلزات در حال ذوب و یا احتراق ناقص سوختها و مواد آلی دیگر بوجود بیاید و با مواد اولیه آنها متفاوت میباشد.
ط - گاز به ذراتی اطلاق میشود كه مانند هوا شكل و حجم ثابتی نداشته لیكن استعداد گسترش غیرمحدود دارد و ممكن است آن را به وسیله ازدیاد فشار و یا كاهش حرارت به صورت مایع و یا جامد درآورد.
ی - مه به قطرات مایع معلق اطلاق میشود كه به وسیله تراكم از حالت گازی به حالت مایع یا پخش مایع به صورت ذرات ریز در فضا بوجود میآید.
ك - بخار به حالت گازی موادی اطلاق میشود كه در شرائط معمولی (یك آتمسفر فشار و 15 درجه سانتیگراد) مایع و یا جامد هستند. این بخار در اثر ازدیاد فشار و یا كاهش گرما به صورت اولیه در میآید.
قسمت دوم - مواد خطرناك و زیان بخش
فصل اول - مقررات عمومی
ماده 1: در كارگاههایی كه مواد خطرناك و زیان بخش به صورت جامد، مایع یا گاز تهیه حمل و نقل و یا مصرف میشود و همچنین در مكانهایی كه مواد قابل اشتعال یا موارد قابل انفجار گردهای سمی و مضر و مواد تحریك كننده تولید و یا پخش میشود باید مواد این آییننامه مورد رعایت قرار گیرد.
ماده 2: عملیات مخاطرهآمیز باید حتی الامكان در اطاقها و بناهای مجزا با حداقل نفرات و رعایت احتیاطات كامل و مخصوص انجام گیرد مگر اینكه مقام فنی صلاحیتدار ترتیب دیگری را مقرر داشته باشد.
ماده 3: عملیات مخاطرهآمیز باید در دستگاههای سر بسته انجام گیرد تا از تماس اشخاص با مواد زیان بخش و از انتشار گرد، فیبر، دود، گاز، مه و بخار در هوای كارگاه كه كارگران در آن مشغول كار هستند جلوگیری شود.
ماده 4: در صورتی كه بكار بردن دستگاههای سر بسته مقدور نباشد گرد و غبار گازها دود و ابخره زیان بخش را باید در همان لحظه تولید یا در نزدیكترین فاصله از مرحله تولید بهوسیله دستگاه سرپوش مكنده با دودكشهای مخصوص از محیط كارگاه خارج نمود.
ماده 5: برای كارگرانی كه با مواد خطرناك و زیان بخش كار میكنند باید حفاظی متناسب با نوع كاری كه انجام میدهند تهیه گردد و كارگران موظفند آنها را در موقع كار مورد استفاده قرار دهند.
تبصره - جهت محافظت كارگران از مواد خطرناك نباید فقط به تجهیزات حفاظتی شخصی متكی بوده بلكه علاوه بر تجهیزات مذكور باید به وسائل و تدابیر قطعی برای رفع مخاطرات توسل جست مگر در فعالیتهای غیر مستمر و اتفاقی و پراكنده كه ممكن است وسایل حفاظتی شخصی به تنهایی كافی باشد.
فصل 2- علایم مشخصه برای وسایل و ظروف
ماده 6: هر نوع ظرف بزرگ و كوچك و وسایل دیگری كه مواد خطرناك در آنها نگهداری میشود باید:
الف - دارای رنگ ساده و مشخصی باشد.
ب - با نصب پلاك محتویات داخل آن شناسانده شود.
ج - دستورالعملهای لازم برای بكار بردن محتویات آن به نحو بیخطر و بدون زیان همراه داشته باشد.
فصل 3- آزمایش هوا
ماده 7: هوای كارگاهها باید بطور متناوب در فواصلی كه لازم باشد مورد آزمایش و كنترل قرار گیرد تا اطمینان حاصل شود كه غلظت گرد و غبارهای سمی و همچنین ذرات فیبرها و یا دود و ابخره از حد مجاز تجاوز ننماید و این حد مجاز از طرف مقامات صلاحیتدار فنی تعیین و دائماً با گذشت زمان و پیشرفت بهداشت كار قابل تجدید نظر است.
تبصره - دستگاههای تهویه و تبادل هوا از حیث ساختمان و كیفیت نصب و طرز كار باید متناسب با وضع كار و كارگاه باشد.
فصل 4- جلوگیری از تراكم گرد و غبار
ماده 8: كلیه قسمتهای ساختمان و وسایل اطاقهاییكه در آن گرد و غبار مضر به وجود میآید باید به نحوی طرح و نصب شوند كه حتی الامكان فاقد سطوح گرد و غبار گیر باشد كلیه قسمتهای این گونه كارگاهها باید بطور مستمر تمیز و گردگیری شود.
ماده9:كف اطاقها باید حتیالامكان صاف و هموار بوده تا نظافت آن بهسهولت مقدور باشد.
تبصره - از گستراندن قطعات بی تناسب لینولئوم و قرار دادن صفحات فلزی و اشیاء دیگری كه گرد و غبار بتواند زیر آن متراكم شود باید خودداری كرد.
قسمت سوم - مواد قابل استعمال و مواد قابل انفجار
فصل 1- مقررات عمومی
ماده 10: عملیاتی كه احتمال خطر انفجار و یا اشتعال دارد باید در ساختمانهای جداگانه به فواصلی كه از طرف مقام صلاحیتدار تعیین شود یا در اطاقهاییكه بهوسیله دیوار ضد حریق از نوع مجاز از یكدیگر جدا باشند صورت گیرد.
ماده 11: در و پنجرههای اماكن فوق باید خودكار باشد كه در موقع خطر خود بخود بسته شوند و در مقابل اشتعال و انفجار مقاومت داشته باشد.
ماده 12: در اطراف ابنیه مذكور و در فاصلهای كه از طرف مقام فنی صلاحیتدار تعیین میشود به هیچوجه كوره آتش و دستگاه خشك كن و هر گونه منبع تولید جرقه و حرارت نباید وجود داشته باشد.
ماده 13: ابنیهای كه در آنجا مواد قابل انفجار تهیه، نگهداری و یا مصرف میشود باید دارای دریچه انفجار باشد این دریچهها از مواد سبك غیر قابل اشتعال (مثلاً شیشه به ضخامت 2 میلیمتر) و با پنجرههای لولایی در بدنه و سقف ساخته شود كه در نتیجه فشار به خارج باز شود. سطح دریچههای انفجار باید به ترتیب زیر پیشبینی شود.
الف - یك متر مربع برای 24 متر مكعب فضا در ساختمانهایی كه از بتن مسلح قوی ساخته شده است.
ب - یك متر مربع برای 20 متر مكعب در ساختمانهایی كه از بتن مسلح ضعیف ساخته شده است.
ج - یك متر مربع برای 15 متر مكعب فضا در ساختمانهای سبك.
ماده 14: كف اطاقهایی كه در آن مواد قابل اشتعال و مواد قابل انفجار تهیه و یا انبار و یا مصرف میشود باید:
الف - غیر قابل اشتعال و غیر قابل نفوذ باشد.
ب - از مواد و مصالحی ساخته شده باشد كه سقوط یا اصطكاك اشیاء روی آن موجب تولید جرقه نشود.
فصل 2- پیشگیریهای لازم در مورد تراوش و یا سرازیرشدنمایعات
ماده 15: موسساتی كه مایعات قابل اشتعال تولید و یا مصرف میكنند باید دارای مخزن مخصوص باشند كه در صورت لبریز شدن و یا پیدایش نقصی در ظروف بتوان مایع ریخته شده را به مخزن مزبور انتقال داد.
ماده 16: مخازن و انبارهایی كه در آن مایعات قابل اشتعال و انفجار وجود دارد باید بهوسیله دیوار یا خاك ریزهای غیر قابل نفوذ كه دارای ظرفیت متناسب برای گنجایش تمام مایع باشد محصور گردد و نیز به قسمی ساخته شود كه مایعات مزبور در نتیجه حریق یا علل دیگر نتواند به هیچوجه از محوطه محصور خارج و در اطراف پخش گردد.
فصل 3- راههای خروجی
ماده 17: در نقاطی از كارگاهها كه مواد قابل اشتعال یا مواد قابل انفجار تولید و یا مصرف و یا نقل و انتقال داده میشود باید راههای خروجی كافی و یا وسایل لازم در نقاط متناسب پیشبینی شود تا در مواقع بروز خطر افرادی كه در آن قسمت بكار اشتغال دارند بتوانند خود را نجات دهند.
تبصره - این وسایل فرار باید لااقل شامل دو معبر خروجی بوده و درهایی داشته باشد كه به خارج باز گردد و به هیچوجه در معبرها مانعی وجود نداشته باشد.
فصل 4- تجهیزات الكتریكی
ماده 18: كلیه تجهیزات الكتریكی اینگونه كارگاهها باید با آییننامه حفاظتی تاسیسات و وسایل الكتریكی مصوب شورایعالی حفاظت فنی مطابقت داشته باشد.
فصل 5- منع استعمال دخانیات و غیره
ماده 19: استعمال دخانیات و همراه داشتن كبریت و وسایل روشنایی غیر محفوظ و اشیاء مولد آتش و جرقه و هر قسم ماده دیگری كه بتواند ایجاد انفجار و حریق نماید و در این قبیل كارگاهها و منطقه حریم آن اكیداً ممنوع است. نقاط ممنوعه باید بهوسیله تابلو و یا علایم دیگری كه به خوبی دیده شود مشخص گردد.
فصل 6- حرارت
ماده 20: دستگاههای گرم كننده در این محلها باید دارای حفاظ مناسبی باشد كه موجب اشتعال بخارها و یا غبارها و سایر مواد قابل اشتعال نشود.
ماده 21: رادیاتورهای گرم كن باید:
الف - صاف و بدون پره باشد.
ب- حداقل15سانتیمتر (6اینچ) از دیوارهای چوبیو مواد غیرقابل احتراق فاصله داشتهباشد.
ج - دارای حفاظی باشد كه مانع نشستن گرد و غبار و پاشیده شدن مایعات قابل اشتعال و قابل انفجار روی سطح بدنه رادیاتور باشد.
ماده 22: در نقاطی كه مواد قابل اشتعال بسیار فرار تهیه، نگاهداری یا بكار، برده میشود باید ترتیبات مخصوص پیشبینی گردد تا حرارت محیط كار از حد مجازی كه از طرف مقام فنی صلاحیتدار تعیین میشود تجاوز ننماید.
فصل 7- الكتریسیته ساكن
ماده 23: در عموم ابنیه مورد بحث بایستی آژیرهای خودكار موثری به منظور اعلام خطر آتشسوزی از نوعی كه مقام صلاحیتدار مناسب بداند نصب گردد.
فصل 10- دستگاههای آتش نشانی
ماده 24: در عموم ابنیه مورد بحث این آییننامه باید یك یا چند نوع خاموش كننده دستی و یا چرخدار بنا بر تجویز مقام صلاحیتدار وجود داشته و طرز بكار بردن آن نیز در محل دید مامورین قرار گرفته باشد.
ماده 25: كلیه تجهیزات آتش نشانی باید:
الف - همیشه آماده بكار و سالم باشد.
ب - هر سه ماه یكبار مورد بازدید و رسیدگی قرار گیرد.
ماده 26: برای بكار بردن خاموش كنندهها موسسه مربوطه موظف است تعدادی از كاركنان خود را برای این منظور آموزش دهد.
فصل 11- تجهیزات دستگاههای مولد مواد قابل اشتعال
ماده 27: كلیه دستگاههای مولد گاز و دود و ابخره و گرد و غبارهای قابل اشتعال و قابل انفجار تا آنجا كه از لحاظ فنی قابل عمل باشد باید:
الف - در محفظه مناسبی نصب شود.
ب- مجهز بهوسائل یادستگاههای لازم برایتهویه و اخراج موادمزبور از محوطه كارگاهباشد.
ج - عاری از عوامل ایجاد جرقه باشد.
د - دارای ساختمان ضد انفجار یا مجهز به وسائل تخفیف انفجار و همچنین دارای وسایل دیگری باشد كه از شدت انفجار جلوگیری كند.
فصل 12- نقل و انتقال مایعات قابل اشتعال
ماده 28: در صورتی كه تخلیه و انتقال مایعات قابل اشتعال بهوسیله گاز انجام گیرد باید این گاز از لحاظ شیمیایی بی اثر و غیر قابل اشتعال باشد.
ماده 29: انتقال مایعات قابل اشتعال به داخل مخازن و یا ظروف باید بهوسیله لولههایی انجام گیرد كه به كف یا جدار نزدیك به كف متصل باشد و این لولهها با ظروف مزبور دارای اتصال الكتریكی باشد.
ماده 30: دستگاههایی كه برای انتقال مایعات قابل اشتعال از یك مخزن یا ظرف سر بسته به یك مخزن یا ظرف سربسته دیگر بكار میروند باید دارای لولههای برگشت بخار باشد.
فصل 13 - مجاری فاضلاب
ماده 31: كارگاههایی كه مایعات قابل اشتعال تولید نقل و انتقال و یا مصرف میكنند باید دارای مجاری فاضلاب با شرائط زیر باشد:
الف - داشتن ظرفیت كافی برای تخلیه آب كلیه منابع موجود.
ب- ارتباط با حوضچههای جداكننده متناسب برای جدا كردن مایعات قابل اشتعال از آب.
فصل 14 - جمع آوری گازها و بخارها
ماده 32: گازها و بخارهایی كه ضمن تهیه مایعات قابل اشتعال به وجود میآید باید بطریقی كه متضمن مخاطرهای نباشد جمع آوری و مصرف شود.
تبصره - در صورتی كه گازهای مزبور قابل مصرف نباشد باید بهوسیله سوزاندن آنها را معدوم نمود.
فصل 15 - جلوگیری از اختلاط مخاطرهانگیز گازها
ماده 33: در كارگاههایی كه انواع مختلف گاز تولید میشود در صورتی كه اختلاط آنها موجب فعل و انفعال شیمیایی و یا خطر انفجار داشته باشد بایستی دستگاههای تولید كننده هر نوع از این گازها با یكدیگر مجزا بوده و هر كدام در اطاقهایی نصب شوند كه از اطاقهای دیگر كه مخصوص انواع دیگر گازها هستند بهوسیله یك فضای باز به وسعت كافی یا بهوسیله دیوارهاییكه در مقابل انفجار استقامت دارند از یكدیگر فاصله داشته باشند.
تبصره - تولید هیدروژن و اكسیژن، هیدروژن و فلوهیدروژن و كلر از طریق الكترولیز بطور استثناء ممكن است در یك اطاق انجام گیرد مشروط بر آنكه از اطاقهای دیگر كه اختصاص به تولید گازهای دیگر دارند دارای فاصله كافی باشد.
قسمت چهارم - طریقه انبار كردن مواد خطرناك
فصل 1- مقررات عمومی
ماده 34: مواد قابل انفجار تجارتی مایعات قابل اشتعال گازهای فشرده ذغال سنگ و سایر مواد اشتعال را باید طوری انبار كرد كه با مقررات آییننامه (پیشگیری و مبارزه با آتشسوزی در كارگاهها قابل انطباق باشد).
ماده 35: مواد شیمیایی كه در اثر مجاورت با یكدیگر احتمال فعل و انفعالاتی داشته و در نتیجه تولید ابخره یا گازهای خطرناك مینمایند و یا سبب آتش سوزی و انفجار میشوند باید در انبارهای مجزا و یا بطور مطمئن دور از یكدیگر انبار شوند.
فصل 2- مخزن انبار مایعات قابل اشتعال
ماده 36: كلیه مخازن مایعات قابل اشتعال باید مجهز به لوله پر كنندهای باشد كه با كف مخزن مربوط بوده وضمناً دارای اتصال برقی با آن باشد.
ماده 37: انبار كردن مایعات قابل اشتعال در مخازن روی زمینی بایستی موكول به اجازه مقام صلاحیتدار باشد.
ماده 38: مقدار مایعات قابل اشتعال كه در مخازن زیر زمینی انبار میگردد باید با رعایت فاصله مخزن از ساختمانهای مجاور یا محلی كه بعداً ایجاد ساختمان خواهد شد معین گردد بهطوریكه در اثر حمل و نقل یا پر كردن و یا خالی كردن آتش سوزی و یا انفجار ساختمانهای مزبور را تهدید ننماید.
ماده39: انباركردن مایعات قابل اشتعال درمخازن رویزمینی بایدطبق شرایطزیرانجامگیرد.
الف - مخزن در روی پایه غیر قابل اشتعال و به فاصله حداقل 20 متر از ساختمانهای مجاور نصب شده باشد.
ب - زمین اطراف مخزن گود و یا وصل به حوضچههایی باشد كه در صورت سوراخ شدن و یا پارگی دیوار مخزن گنجایش محتویات آن را طبق شرایط زیردار باشد:
1- ده درصد بیش از ظرفیت مخزن در صورتی كه مخزن منحصر به فرد باشد.
2- هشتاد درصد ظرفیت دو یا چند مخزن در صورتی كه ظرفیت این مخازن كه دارای یك گود یا حوضچه مشترك هستند از 000،250 لیتر تجاوز نكند.
3- پنجاه درصد ظرفیت دو یا چند مخزن در صورتی كه از 000،250 لیتر تجاوز نماید.
ج) با تجهیزات آتش نشانی مناسب و كافی مجهز باشد.
د) مخزن طوری ساخته شده باشد كه امكان پیدایش فشار یا خلا در روی سطح مایع وجود نداشته باشد.
هـ) بر ضد صاعقه محافظت شده باشد.
ماده 40: مخازن مدفون مواد قابل اشتعال باید دارای شرایط زیر باشد.
الف - در زیر خاك یا وضع محكم و ثابتی قرار گیرد بهطوریكه سقف آن با قشری به ضخامت حداقل 60 سانتیمتر خاك مستور شده باشد.
ب - بدنه خارجی مخزن در مقابل زنگ زدگی محافظت شود.
ج - لوله پر كننده آن به خارج ساختمان ادامه داشته و دهانه آن بغیر از مواقع پر كردن بسته و قفل باشد.
د- بجز ازراه یكلوله تهویه كهبایستی همیشه بازنگاهداشتهشود بافضای خارج مربوطنباشد.
هـ- دارای یك لوله اندازهگیری میزان مایع محتوی مخزن باشد كه در غیر مواقع اندازهگیری سرآن بسته و قفل شده باشد.
و - این مخازن برای فشار حداقل 7 كیلوگرم بر سانتیمتر مربع مقاومت داشته باشد.
ماده 41: لوله تهویه باید حائز شرایط زیر باشد.
الف - ارتفاع آن از سطح زمین لااقل 5/2 متر باشد.
ب - از دودكشها - منابع حرارت و اماكنی كه در آنجا شعله پخش میشود و یا نقاطی كه ممكن است بخار در آن جمع و متراكم گردد به قدر كافی دور باشد.
ج - قطر آن از 20 میلیمتر تجاوز نكند مشروط بر اینكه لوله برگشت بخار در مخازن وجود داشته باشد و در غیر این صورت قطر آن لااقل 25 میلیمتر باشد.
ماده 42: اگر مخزن برای نگهداری مایعی استعمال شود كه نقطه اشتعال آن از حداكثر حرارت محیط پایینتر باشد باید اقدامات لازم به عمل آید تا از پیدایش مخلوط قابل انفجار بخار و هوا در داخل مخزن جلوگیری شود و یا در انتهای لوله تهویه كه در فضای آزاد قرار دارد دستگاه شعله خفه كن نصب گردد.
فصل 3- مخازن مایعات خطرناك غیر قابل اشتعال
ماده 43: مخازن روی زمین كه برای انبار كردن مایعات خطرناك غیر قابل اشتعال بكار میرود باید دارای شرائط زیر باشد:
الف - بطریقی نصب میشود كه هر گونه نشتی در هر قسمت مخزن قابل رویت باشد.
ب - اطراف مخازن بحد كافی دارای خاكریز، گودال و یا حوضچهای باشد كه محتویات بزرگترین مخزن در صورت تركیدن درون آن جای بگیرد.
ج - بدنه مخزنها به نحوی رنگ شود تا در اثر رطوبت و یا دود و بخار زنگ زدگی و خوردگی پیدا نكند.
د - دارای پلكان و یا نردبان قائم ثابت و همچنین پاگردهای مناسب باشد بهطوریكه دسترسی به قسمتهای لازم مخزن ممكن گردد.
تبصره - پلكانها و پاگردها باید دارای نرده مناسب و نردبانهای در صورتی كه مرتفع باشد مجهز به حلقههای حفاظتی باشد و كف پاگردها بهتر است از آهن مشبك ساخته شود.
ماده 44: مخازن روی زمینی مایعات خطرناك غیر قابل اشتعال در صورت ضرورت باید بطور مناسبی در مقابل سرما محافظت شود.
ماده 45: مخازن مایعات خطرناك غیر قابل اشتعال باید در محلی قرار گیرد كه زیر آن محل عبور و مرور نباشد.
ماده 46: در مورد مخازن مایعات خطرناك غیر قابل اشتعال در ساختمانهای زیرزمینی رعایت شرائط زیر الزام آور است.
الف - زیرزمین باید از بتون یا مصالح ساختمانی ساخته شده باشد و فاصله دیوارها از مخزن به ترتیبی باشد كه یك نفر به آسانی بتواند اطراف مخزن عبور نماید.
ب - این قبیل مخازن را باید 38 تا 45 سانتیمتر بالاتر از كف زیرزمین نصب نمود.
ماده 47: زیرزمینهایی كه برای مخازن مدفون حاوی مایعات خطرناك غیر قابل اشتعال ساخته میشود باید سرپوشیده و فاقد رطوبت و دارای نردبان ثابت باشد.
ماده 48: كلیه شیرهای كنترل مخازن نیمه مدفون كه برای مخازن مایعات خطرناك غیر قابل اشتعال بكار میرود باید دارای شرائط زیر باشد:
الف - به ترتیبی نصب شود كه بتوان آن را از خارج باز و بسته نمود.
ب - دارای قفلی باشد كه از خارج قابل باز و بسته شدن باشد.
ماده 49: قبل از آنكه كارگران برای تعمیر یا نظافت وارد زیرزمین مخازن شوند باید لولههای مربوط به مخزن را بسته و با سنجش گاز از بی خطر بودن هوای زیرزمین اطمینان حاصل نمود.
ماده 50: مخازن مایعات خطرناك غیر قابل اشتعال باید:
الف - روی سكویی نصب شده باشد كه در مقابل اثرات شیمیایی داخل مخزن مقاومت داشته باشد.
ب - دارای لوله مخصوص سرریز باشد تا مایعات اضافی را به محل مناسبی منتقل نماید.
ماده 51: مخازنی كه برای انبار كردن مایعات محرق و خورنده بكار میرود باید دارای لولههای زیر باشد:
الف - یك لوله سرباز در بالاترین نقطه مخزن با قطر حداقل 5 سانتیمتر.
ب - یك لوله زیر آب در پایینترین نقطه مخزن برای تخلیه احتمالی محتویات آن در محل مناسب.
ج - یك لوله برای پر كردن مخزن در بالا.
د - یك لوله مصرف به ارتفاع 15 سانتی متر از كف مخزن.
فصل 4- انبار كردن بشكهها یا ظروف محتوی مایعات خطرناك
ماده 52: بشكهها یا ظروف محتوی مایعات خطرناك قابل اشتعال باید در انبارهایی نگهداری شود كه دارای مشخصات زیر باشد:
الف - كف و بدنه و سقف انبار از مصالح نسوز ساخته شده باشد.
ب - كف انبار دارای شیب كافی و بهوسیله زیر آب به حوضچه مخصوص وصل باشد.
ج - دیوارها تا ارتفاع 5/7 سانتیمتر و همچنین كف از بتن یا مصالح غیر قابل نفوذ ساخته شده باشد.
ماده 53: بشكهها یا ظروف مایعات خطرناك باید در سكوهای سیمانی، بتونی، آجری و یا جایگاههای فلزی نگاهداری شود.
ماده 54: بشكههای محتوی اسید باید در محل خنكی انبار شود. سرپیچ این بشكهها را باید با احتیاط كامل برای تخفیف فشار داخل بشكه باز كرد و دوباره بست و این عمل را هفتهای یكی دوبار در صورت لزوم تكرار نمود.
ماده 55: بشكهها یا ظروف خالی را كه به منظور پر كردن مجدد از مایعات خطرناك انبار میكنند باید:
الف - چنانچه مخصوص پر كردن مایعات قابل اشتعال است دارای سرپیچ و یا روپوش محكمی باشد كه مانع از خروج بخار مایعات مذكور شود.
ب - چنانچه برای پر كردن اسید و یا سایر مایعات غیر قابل اشتعال بكار رود قبلاً تمیز و خشك شده باشد.
ج - بشكههای خالی را از هر نوع كه باشد از بشكه پر جدا انبار كنند.
ماده 56: چنانچه بشكهها و یا ظروف مایعات خطرناك غیر قابل اشتعال برای بكار بردن مجدد قابل مصرف نباشد باید آنها را در هم كوبیده و یا پاره و غیر قابل استفاده نمود و در مورد بشكهها و ظروف مایعات قابل اشتعال باید قبل از پاره كردن آنها را با بخار آب كاملاً شسته و خشك نمود.
ماده 57: بشكهها و ظروفی كه برای مایعات خطرناك بكار میرود باید قبل از پر كردن از نظر نشت و سایر نقائص بطور دقیق مورد معاینه قرار گیرد و اگر باید با مایع دیگری پر شود قبلاً با محصول خنثی كننده و بخار آب و یا آب جوش كاملاً شسته شده و خشك گردد و بعداً مورد استفاده قرار گیرد.
تبصره - برای بازدید داخل بشكهها اگر احتیاج به استفاده از چراغ برق گردان باشد باید این قبیل چراغها با مقررات آییننامه حفاظتی تاسیسات و وسایل الكتریكی در كارگاهها قابل انطباق باشد.
فصل 5- قرابههای اسید
ماده 58: قرابههای حاوی اسید را باید در سبد یا جعبه بطور منفرد گذاشت و اطراف آن را با الیاف قابل احتراق پوشاند.
ماده 59: قرابههای حاوی اسید را باید در اطاق مجزا كه دارای كف بتونی پوشیده با ماده ضد اسید و دارای زیر آب متصل به حوضچه باشد نگهداری نمود.
ماده 60: قرابههای حاوی اسید را نباید روی هم چید اما میتوان آنها را در قفسه بندی روی هم قرار داد.
ماده 61: برای حمل و نقل قرابههای اسید به داخل و یا خارج انبار باید از چرخ دستی یا وسایل ناقلهایكه لااقل دارای دو چرخ است استفاده نمود.
ماده 62: قبل از انبار كردن قرابههای خالی اسید باید آنها را از طریق واژگون قرار دادن روی لوله آب كه جریان آب را از پایین به بالا میباشد، شستشو داده آنها را خشك نمود.
ماده 63: قرابههای پر را باید دور از قرابههای خالی و جدا از یكدیگر انبار كرد.
ماده 64: قرابه اسید سبد و یا جعبه آن باید قبل از پر كردن از نظر سالم بودن مورد بازدید قرار گیرد.
فصل 6- سیلو كردن مواد شیمیایی خشك
ماده 65: مواد شیمیایی خشك به مقدار زیاد باید در سیلوهایی ذخیره شود كه از قسمت تحتانی آن قابل برداشتن باشد، دهانه سیلو كه قیفی شكل است باید از آهن مشبك به نحوی پوشیده شود كه دخول مواد از روی شبكههای آن امكان داشته باشد ولی از سقوط احتمالی كاركنان به داخل سیلو جلوگیری بعمل آید.
ماده 66: در صورتی كه ورود كارگری به داخل سیلوهای مواد شیمیایی خشك ضرورت داشته باشد باید كارگر مزبور دارای وسایل حفاظ انفرادی از قبیل عینك - ماسك ضد گرد و یا ماسك تنفسی كلاه مخصوص برای پوشش سر و گردن و سربند، دستكش و همچنین مجهز با كمربند و بند نجات باشد و بند نجات را به نقطه ثابت و محكمی ببندد و ضمناً كارگر دیگری در بیرون سیلو در تمام مدت كار ناظر و مواظب باشد تا در صورت لزوم به او كمك نماید.
ماده 67: قبل از ورود كارگران به داخل سیلوهای مواد شیمیایی خشك باید ورود مواد را بهداخل سیلو كاملامتوقف و برای جلوگیری از وروداتفاقی آننیز پیشبینیهایلازمبعملآید.
ماده 68: برای امكان دسترسی به كلیه قسمتهای داخلی و خارجی سیلوهای مواد شیمیایی این قبیل مخازن باید مجهز به نردبان ثابت و پلكان و پاگرد و معبرهای لازمه كه دارای نرده است باشد.
ماده 69: سیلوهایی كه برای انبار كردن مواد قابل احتراق خشك بكار میرود باید از ماده نسوز ساخته شده و مجهز به سرپوش و وسایل لازم برای تهویه باشد.
ماده 70: در جاییكه مواد خشك بهمقدار زیاد به صورت توده انباشته و با دست برداشته میشود هنگام برداشتن مواد از خالی كردن زیر توده انباشته شده باید خودداری گردد.
ماده 71: در مواردی كه از مواد خشك انبار شده امكان تشكیل یا انتشار مخلوط قابل انفجار یا سمی داده شود باید احتیاطهای مخصوص برای پیشگیری از پیش آمدهای غیر مترقبه بعمل آید.
قسمت پنجم - مواد قابل انفجار تجارتی
فصل 1- كلیات
ماده 72: هر گونه مواد قابل انفجار تجارتی فقط باید تحت شرائطی تولید و نگهداری شود كه از طرف مقام فنی صلاحیتدار تصویب شده باشد.
ماده 73: امكنهای كه از طرف مقام فنی صلاحیتدار برای تهیه و انبار كردن مواد قابل انفجار تجاری مجاز دانسته شده و در موارد این فصل امكنه خطرناك نامیده میشود تا زمانی كه برای این منظور بكار میرود به هیچوجه نباید برای مقاصد دیگر مورد استفاده قرار گیرد.
ماده 74: در امكنه كه مواد منفجره بسیار خطرناك تهیه و نگهداری میشود باید مراقبتهای خاص علاوه بر شرائط مندرج در این آییننامه بهمنظور جلوگیری از بروز حوادث و مخاطره بعمل آید.
ماده 75: كارخانجات و انبارهای مواد منفجره باید در فاصلهای از سایر ساختمانها و راه آهن و جادههای عمومی و كورهها و دیگهای بخار و غیره قرار گیرند كه از طرف مقام صلاحیتدار با توجه به نوع و كیفیت مواد منفجره تعیین میشود.
تبصره - ابنیه مختلف یك كارخانه مواد منفجره نیز باید به فاصلهای از یكدیگر قرار گیرند كه مقام فنیصلاحیتدار با توجه بهنوع و كیفیت موادمنفجره كهتهیه یا انبار میشود تعییننماید.
فصل 2- محصور ساختن محل تولید و نگهداری مواد منفجره
ماده 76: محل مواد منفجره باید به یكی از طرق زیر محصور شود:
الف - بهوسیله یك حصار یا پشته خاكی.
ب - بهوسیله یك دیوار انباشته شده از خاك.
ج - بهوسیله یك دیوار ساخته شده.
ماده 77: حصارها و دیوارها باید حداقل:
الف - به اندازه یك متر از ساختمانها در سطح زمین فاصله داشته باشد.
ب - یك متر از ساختمانها بلندتر باشد.
ج - در قسمت فوقانی یك متر پهنا داشته و با شیب طبیعی به طرف قاعده ختم شود.
ماده 78: معابر این حصارها باید به قسمی باشد كه اشخاص هنگام عبور از مدخل آن در نتیجه فشار و قدرت انفجار یا شعلههای آتش مورد آسیب و مخاطره قرار نگیرند.
ماده 79: دیوارهای انباشته از خاك باید حائز شرایط زیر باشد.
الف- سطح یا بدنه دیوار باید از آهن موجی یا موادنسوز مناسب دیگر پوشیده شده و فاصله بین دیوارها در حالی كه از قاعده به طرف بالا ضخامتش كم میشود از خاك انباشته شود.
ب - عرض دیوار در قسمت فوقانی كمتر از یك متر نباشد.
ماده 80: دیوارهای ساخته شده در صورتی كه از بتون مسلح ساخته نشده باشد باید لااقل 75 سانتیمتر در بالا و یك متر در پایین پهنا داشته باشد.
فصل 3- ساختمان
ماده 81: ساختمانهای مواد منفجره باید حتماً یك طبقه و از مصالحی ساخته شود كه در صورت انفجار قطعات بزرگ از هم نپاشد.
فصل 4- معابر خروجی
ماده 82: درهای خروجی باید:
الف - تا حدود امكان بزرگ باشد.
ب - مستقیماً به فضای آزاد ارتباط پیدا كند.
ج - به سهولت به طرف خارج باز شود.
د - از مواد و مصالح نسوز ساخته شده باشد.
فصل 5- دیوارهای داخلی و كف
ماده 83: دیوارهای امكنه مواد قابل انفجار باید:
الف - صاف و بدون شكستگی و ترك باشد.
ب - از رنگ روشنی پوشیده شده باشد.
ج - به سهولت قابل نظافت باشد.
ماده 84: كف این قبیل بناها باید:
الف - از مواد نرم مانند لاستیك، لینولئوم، چوب، سرب و یا آسفالت بدون سنگ ریزه پوشیده و یا ساخته شده باشد.
ب - صاف و هموار و بدون شكستگی و حفره باشد.
ج - از میخ و پیچ و هر گونه اشیاء آهنی عاری باشد.
د - بهآسانی قابل پاك كردن باشد.
فصل 6- پنجرهها
ماده 85: پنجرههای این قبیل اماكن باید دارای شرائط زیر باشد:
الف - در جهاتی كه خورشید میتابد دارای شیشههای تار باشد.
ب - به سهولت به طرف خارج باز شود.
فصل 7- تعداد كاركنان در اطاقهای كار
ماده 86: تعداد كاركنان امكنه مواد قابل انفجار باید حداقل مورد نیاز برای انجام كارهای مربوطه باشد.
فصل 8- میزان مواد منفجره در اطاقها
ماده 87: مقدار مواد منفجره و مواد اولیه آن در هر اطاق كار باید حداقل مورد لزوم برای انجام عملیات باشد.
فصل 9- فواصل میزهای كار
ماده 88: میزهایی كه برای تهیه و بسته بندی مواد منفجره بكار برده میشود باید دارای جایگاههایی باشد كه بهوسیله حائلهایی به ارتفاع حداقل یك متر از یكدیگر جدا باشند.
فصل 10- حفاظت از صاعقه
ماده 89: امكنه مواد قابل انفجار باید مجهز به برق گیر مناسب باشد.
ماده 90: برق گیرها و اجزاء آن باید لااقل سالی یكبار بهوسیله شخص صلاحیتداری دقیقاً مورد معاینه قرار گیرد.
ماده 91: نقائص و معایبی كه در برق گیرها و اجزاء آن مشاهده میشود باید بدون تاخیر و تعلل مورد مرمت قرار گیرد.
فصل 11- ابزار و لوازم
ماده 92: كلیه ابزار و ادوات و وسایل فلزی كه در امكنه مواد منفجره بكار برده میشود باید از ماده مناسبی پوشیده شود كه از ایجاد جرقه جلوگیری بعمل آید.
فصل 12- خطر استعمالدخانیات و حملچراغهای شعلهباز وغیره
ماده 93: در هیچ قسمت از مناطق خطر كارخانه نباید اجازه استعمال دخانیات و حمل چراغ یا روشنایی غیر محفوظ اشیاء گداخته كبریت، فندك و هر گونه شیئی دیگر كه قابلیت ایجاد احتراق و انفجار داشته باشد داده شود.
تبصره 1- در نقاط امن و بی خطر كارخانه باید جایگاه مخصوص برای تحویل اشیاء فوق ترتیب داده شود.
تبصره 2- برای حصول اطمینان از اجرای مفاد این ماده باید ترتیبات مقتضی اتخاذ و كنترل مداوم برقرار گردد.
فصل 13- وسائط نقلیه
ماده 94: وسائط نقلیه مانند باركشها، ارابهها و وسایل دیگری كه برای حمل و نقل مواد منفجره و مواد اولیه آن بكار برده میشود باید دارای شرائط زیر باشد:
الف - در محل حمل بار نباید هیچ نوع فولاد و یا آهن برهنه وجود داشته باشد.
ب - فقط محتوی مواد منفجره و عناصر سازنده آن باشد.
ج - كاملاً سربسته و محفوظ و یا روی آنها به وجه مناسب پوشیده شده باشد.
د - هنگام بارگیری و تخلیه احتیاط كامل بعمل آید تا از تولید جرقه جلوگیری شود.
ماده 95: چنانچه در اثنای حمل و نقل مواد منفجره قسمتی از آن به زمین ریخته شود در این صورت باید:
الف - محلی كه مواد مزبور ریخته شده بطور مشخص علامت گذاری شود.
ب - به مسئول مربوطه كارخانه اطلاع داده شود.
ج - آنچه از مواد منفجره ریخته شده تحت نظر متخصص جمع آوری گردد.
فصل14-جمعآوریموادیكه ممكناست خودبخود محترق گردند
ماده 96: ذغال و چوب و خاكه آن، پارچه آلوده به نفت و روغن و اشیاء دیگر را كه خودبخود ممكن است محترق گردد نباید وارد منطقه خطر كار خانه نمود مگر اینكه برای مصرف آنی باشد و بلافاصله پس از مصرف آنها را از منطقه خطر خارج سازد.
فصل 15- ضایعات مواد خطرناك
ماده 97: مدفون ساختن ضایعات مواد خطرناك زیر خاك ممنوع است.
ماده 98: مخلوط ساختن ضایعات مواد خطرناك كه به صورت پودرهای مختلف هستند با یكدیگر ممنوع است.
ماده 99: اجسام و مواد قابل انفجار از قبیل چاشنی، فشنگ با چاشنی و یا بدون چاشنی و غیره را باید با مراقبت كافی از میان ضایعات مواد خطرناك خارج ساخت.
ماده 100: ضایعات مواد خطرناك باید تحت نظر متخصص فنی و بهوسیله شخص مسئولی سوزانده شود.
فصل 16- لباس كاركنان
ماده 101: برای تمام افراد در داخل و یا حریم امكنه خطرناك:
الف - پوشیدن كفشهایی كه دارای میخهایی از هر نوع آلیاژ آهن باشد ممنوع است.
ب - در بر كردن لباسهایی با تكمه و یا قلاب كمربند یا منضمات دیگر آهنی و یا فولادی ممنوع است.
ج - همراه داشتن چاقو - كلید یا لوازم دیگر آهنی ممنوع است.
فصل 17- تعمیرات
ماده 102: هر گونه تعمیر در قسمتهای مختلف ساختمان و تجهیزات آن مستلزم رعایت شرائط زیر خواهد بود:
1- كسب اجازه از رییس فنی موسسه یا كارخانه.
2- انتقال مواد منفجره و اجزاء متشكله آن به خارج كارخانه.
3- شستشوی كامل قسمتهاییكه تحت تعمیر قرار خواهد گرفت قبل از شروع تعمیرات.
4- سرپرستی و یا نظارت كارشناس فنی از عملیات.
فصل 18- منع ورود اشخاص به محوطه كارگاه
ماده 103: غیر از كاركنان كارخانه و بازرسان رسمی شخص دیگری اجازه دخول به امكنه خطرناك را نخواهدداشت مگر درصورتی كه یكی ازكاركنان مسئولموسسه با او همراهباشد.
فصل 19- اخطاریهها
ماده 104: در كلیه كارخانجات تهیه مواد منفجره اخطاریههای زیر باید به وضعی نصب گردد كه به آسانی خوانده شود:
الف - در كلیه درهای ورودی كارخانه اخطاریه ممنوعیت ورود اشخاص غیر مجاز.
ب - در خارج هر كارخانه و منطقه خطر آن:
1- اخطاریهای مبنی بر وجود و فعالیت كارخانه.
2- اخطاریه منع استعمال دخانیات و همراه داشتن چراغهای شعله دار و كبریت و فندك و اشیاء گداخته و اجسام آهنی و اشیاء دیگری كه ممكن است موجب انفجار و یا حریق گردد.
ج - در داخل ابنیه مزبور:
1- اخطاریهای حاكی از حداكثر مقدار مجاز مواد منفجره و تركیبات آن.
2- اخطاریهای حاكی از عملیات غیر مجاز افراد.
3- اخطاریهای متضمن حداكثر تعداد مجاز افراد در ساختمان.
4- صورتی متضمن ابزار و ادواتی كه استعمال آن مجاز دانسته شده.
قسمت ششم - ماگنزیوم و تركیبات آن
فصل 1- كلیات
ماده 105: اطاقهاییكه اختصاص به ذوب و قالبگیری ماگنزیوم و آلیاژهای آن دارد باید در ابنیه یك طبقه واقع باشد.
ماده 106: دیوارها، سقف و كف كارگاههای قالبگیری ماگنزیوم باید از مواد و لوازم غیر قابل احتراق ساخته شده باشد.
ماده 107: ذوب، نگاهداری، استعمال و نقل و انتقال ماگنزیوم فلزی و آلیاژهای آن فقط در نقاط و تحت شرائطی باید صورت گیرد كه از طرف مقام صلاحیتدار فنی تصویب شده باشد.
ماده 108: كارگرانی كه با ماگنزیوم و آلیاژهای آن سر و كار دارند باید قبل از اشتغال به این كار و سپس در دوران اشتغال حداقل سالی یكبار تحت تعلیم قرار گیرند و بهوسیله تمرینها و نمایشها، به مخاطرات كار خود و به رویه ای كه در موقع بروز حریق باید اتخاذ شود و همچنین انتقال مواد زائد و بی مصرف به خارج آشنا شوند.
ماده 109: كارگاه و اطاقهای كار باید وضعی داشته باشند كه در هنگام خطر اشخاص بتوانند به سرعت و بهسهولت و بدون برخورد با مانعی از آن خارج شوند.
ماده 110: راههای فرار اطاقهای دیگر كارخانه نباید از میان اطاقهایی بگذرد كه در آن ماگنزیوم و آلیاژهای آن وجود داشته یا به مصرف میرسد.
فصل 2- تجهیزات و وسایل اضافی آتش نشانی
ماده 111: در هر یك از اطاقها باید تعداد كافی اشیاء و لوازم ذیل وجود داشته باشد:
الف - ظروف قابل حمل و دردار محتوی براده چدن یا ماسه خشك یا سایر موادی كه برای آتش نشانی موثر و مورد تصویب مقام صلاحیتدار باشد.
ب - پاروهای دسته بلند طویل.
ج - ظروف دستی مملو از براده چدن.
د - پتوهای نسوز كه در مقابل حریق مقاومت داشته باشد.
ماده 112: برای خاموش كردن حریق ماگنزیوم باید فقط از مواد و وسایل آتش نشانی كه بهتصویب مقام صلاحیتدار فنی رسیده باشد استفاده گردد.
فصل 3- ضایعات غیر قابل استفاده
ماده 113: ضایعات بی مصرف كارگاه كه مخلوط با گرد و یا براده و یا رسوبات دستگاه ذوب ماگنزیوم و سایر مواد غیر قابل مصرف است باید در اسرع وقت در محل امنی سوزانده شود.
ماده 114: چنانچه آتش زدن ضایعات مذكور در ماده قبل در محل امنی مقدور نباشد باید آن را با حداقل 5 برابر ماسه یا شن مخلوط ساخته و در جایگاه یا مخزن زباله قرار دهند.
ماده 115: گاز و دوده و ابخرهای كه در حین ذوب و قالبگیری ماگنزیوم تولید میشود باید بهوسیله تهویه مكنده دفع شود.
فصل 4- كورههای ذوب ماگنزیوم
ماده 116: كورههای ذوب باید بهسهولت قابل دسترسی و تمیز كردن باشد.
ماده 117: داخل كورهها باید اقلاً روزانه یكبار از كلیه مواد اضافی كه در آن باقی مانده پاك گردد.
ماده 118: دستگاههای تنظیم سوخت كورهها باید بالاتر از كف اطاق قرار گرفته و دسترس بهآن آسان باشد.
ماده 119: در مواردی كه نفت و گاز و كك به عنوان سوخت مصرف میشود چنانچه دستگاه تنظیم آن نزدیك كوره واقع باشد باید بتوان از محل امن دیگری كه بهسهولت در دسترس است جریان سوخت و هوا را قطع نمود.
ماده 120: وسایل و ادوات تنظیم و قطع جریان سوخت و هوا باید كاملاً مشخص باشد تا با یكدیگر اشتباه نشود.
ماده 121: مشعلها باید بهقسمی نصب و تنظیم شود كه شعلههای آتش نتواند بطور مستقیم بوتهها را فرا گیرد.
فصل 5- خطر استعمال دخانیات و آتشهای روباز
ماده 122: در اطاقهاییكه اختصاص به جمع آوری، نگاهداری و استعمال ماگنزیوم رسوبات و پودر و براده آن دارد استعمال دخانیات و همراه داشتن آتش و چراغ شعله دار، كبریت و فندك و هر گونه اشیاء دیگری كه ممكن است موجب انفجار حریق گردد برای عموم ممنوع است.
تبصره - ممنوعیت در این ماده باید بهوسیله اخطاریه در نقاط مناسب كارخانه در معرض اطلاع عامه قرار داده شود.
فصل 6- بوتههای ذوب ماگنزیوم
ماده 123: بوتههای ذوب باید از آهن ورق جوش داده شده یا آهن پرس شده با مقدار كربن كم با فولاد ریخته شده ساخته شود.
ماده 124: بوتهها را نباید تا میزانی پر كرد كه موجب خطر گردد.
ماده 125: بوتهها را باید به نحوی در كوره جای داد كه حرارت بطور یكنواخت بآن بتابد.
ماده 126: املاحی كه برای پوشش ماگنزیوم مذاب بوتهها بكار میرود باید در ظروف سرب دور از رطوبت نگهداری شود.
ماده 127: املاحی كه مصرف میشود نباید بهصورت كلوخه و یا مرطوب باشد.
ماده 128: بوتهها را باید هر بار پس از انجام كار از ذرات و رسوبات فلزی و املاح آن پاك كرد و برای ذوب بعدی از نظر استحكام و سالم بودن مورد معاینه دقیق قرار داد.
ماده 129: رسوباتی كه از بوتهها خارج میگردد باید در یك محفظه فلزی سرپوش دار نگهداری شود.
فصل 7- ذوب برادههای ماگنزیوم
ماده 130: برادهها را باید قبل از ریختن در بوتهها از اجسام خارجی پاك و در صورت مرغوب بودن كاملاً خشك نمود.
ماده 131: برادههای نمناك را میتوان قبل از ذوب در معرض هوا خشك كرد ولی از گستردن مقدار زیاد براده نزدیك كورهها باید احتراز جست.
فصل 8- آتش گرفتن فلز مذاب ماگنزیوم
ماده 132: حریق مقادیر كمی از فلز مذاب را در خارج از بوتهها باید بهوسیله گردهای مخصوص اطفاء حریق خاموش ساخت.
ماده 133: در مورد حریقهای بزرگ فلز مذاب باید جریان هوا و گاز و برق را قطع و آتش را به حال خود گذاشت تا بتدریج تمام گردد فقط میتوان برای جلوگیری از توسعه حریق اطراف آن را با شن و ماسه محصور نمود.
فصل 9- بیرون بردن برادههای ماگنزیوم از اطاقهای كار
ماده 134: ماشینها و اطاقهای كار را باید روزی چند بار از براده و گرد و غبار ماگنزیوم پاك كرد.
ماده 135:برادهها و سایر مواد اضافی و بی مصرف را باید در ظروف یا مخازن فلزی كه در آنها به خودیخود بسته میشود در اطاقها جمع آوری كرد و سپس آنها را به دفعات در روز به خارج برد.
ماده 136: برای هر نوع از برادههای خشك و مرطوب و كثیف باید ظروف جداگانه اختصاص یابد و محتویات آنها در روی هر یك نوشته شود.
ماده137: درهر نوبت كار باید كلیه برادههای زائد و مواد بیمصرف را از حل خارج نمود.
ماده138: گوشه و كنارههای اطاق كار را كه بهاشكال میتوان به آن دسترسی داشت باید طوری تمیز نمود كه گرد و غبار فلز در هوا منتشر نشود و چنانچه جاروی برقی بكار برده شود باید ازنوع مجازباشد ولی درهر حالمیتوان ازدستگاههای مخصوصمكنده استفادهنمود.
فصل 10- ابزار و ادوات تولید براده
ماده 139: ابزار و ادواتی كه برای تراش و تولید براده ماگنزیوم بكار میرود باید دارای شرائط زیر باشد.
الف- خوب صیقلی شده باشد.
ب - همیشه یك لبه تیز داشته باشد.
ج - سرعت برش باید طوری تنظیم شود كه مانع ایجاد حرارت زیاد گردد.
ماده 140: چنانچه در جریان تهیه تولید براده سرد كردن آن ضروری باشد باید بهوسیله هوای فشرده سرد و خشك و یا مخلوطهای روغن یا نقطه اشتعال بالا كه عاری از آب و اسید باشد این عمل صورت گیرد.
ماده 141: بكار بردن تسمههایی كه دارای بستهای آهنی میباشد در ماشین تراش ماگنزیوم ممنوع است.
ماده 142: ماشینهای تراش باید به شكلی باشد كه امكان انباشته شدن گرد و غبار در هیچ قسمت آن موجود نباشد.
ماده 143: بهمنظور جلوگیری از تولید جرقه بكار بردن نوارهای سمباده و چرخهای مخصوص صیقل كه قبلاً برای صیقل دادن آهن بكار رفته ممنوع است.
فصل 11- تهویه بهمنظور خارج كردن گرد و غبار فلزی
ماده 144: گرد و غبار تولید شده در تراش خشك باید حتماً در نزدیكترین نقطه تولید بهوسایل تهویه مصنوعی از محیط كار خارج شود.
ماده 145: دستگاههای تهویه مكنده باید:
الف - حتی الامكان كوتاه و مستقیم باشد.
ب - دارای جدار داخلی صاف و هموار باشد.
ج - دارای وسایل تنظیم و تعدیل فشار در خمها باشد.
د - كاملاً بهزمین متصل باشد.
ماده 146: استفاده از یك دستگاه مكنده برای بیش از دو ماشین تراش ممنوع است و چنانچه دو ماشین به یك دستگاه مكنده مربوط باشد در این صورت باید قدرت مكیدن كافی برای هر دو ماشین موجود باشد.
ماده147:كلاهكهای مكنده بایدبهوسیله لولههای قائمكوتاه بهلوله اصلی مكنده متصلشود.
ماده 148: لولههای مكنده و دستگاههای غبار گیر باید دارای تعداد كافی دریچه یا منفذ برای بازرسی و تمیز كردن باشد و لااقل هفتهای یكبار آنها را پاك كرد.
ماده 149: وسایل خودكاری باید روی ماشینهای تراش نصب شود تا به محض اینكه دستگاههای گیرنده گرد و غبار از كار بیفتد ماشینهای مزبور خود بخود متوقف گردد.
ماده 150: چنانچه بكار بردن كلاهك دستگاه مكنده به علت حجم زیاد موادی كه باید تراشیده شود و همچنین بكار بردن ابزار تراش مقدور نباشد عمل تراش باید با چرخ سمباده دندانه دار كه سرعت محیطی آن از 6 متر در ثانیه تجاوز ننماید انجام گیرد.
فصل 12 - ماشینهای تراش قابل حمل
ماده 151: تسمههای انتقال نیرو به بادزن و تهویه باد ذوزنقه و متعدد باشد.
ماده 152: ماشینهای تراش قابل حمل را فقط باید در محوطههای مخصوص محصور كه مجهز به دستگاه مكنده طبق مواد 145 تا 149 این آییننامه باشد بكار برد.
فصل 13- نابود كردن ضایعات ماگنزیوم
ماده 153: گرد و غبار و ضایعات ماگنزیوم را باید در زمینی كه بیش از سی متر از محل ساختمانها فاصله داشته باشد گسترده و آتش زد.
فصل 14- بسته بندی
ماده 154: ماگنزیوم و آلیاژهای آن را كه به شكل براده و یا پودر هستند فقط در ظروف سر بسته غیر قابل احتراق باید حمل و نقل نمود.
ماده 155: به هریك از ظروف ماگنزیوم اخطاریهای به مضمون ذیل باید الصاق شود احتیاط ماگنزیوم در صورت بروز حریق بهوسیله شن و ماسه خشك آتش را خاموش كنید بكار بردن آب و دستگاه آتش نشانی ممنوع است.
ماده 156: در اطاقهایی كه ماگنزیوم و آلیاژهای آن بهصورت پودر و یا براده نگاهداری میشود باید از نگاهداری مواد قابل اشتعال سبك خودداری كرد.
فصل 15- وسایل حفاظت انفرادی
ماده 157: برای كلیه كارگرانی كه با گرد و یا براده ماگنزیوم و آلیاژهای آن تماس دارند باید البسه و وسایل حفاظت انفرادی مناسب و نسوز تهیه شود.
ماده 158: لباسهای حفاظتی كارگران باید هر روز بهوسیله شخص مسئولی در هوای آزاد گردگیری شود.
فصل 16- تجهیزات الكتریكی
ماده 159: كلیه دستگاهها و تجهیزات الكتریكی در اینگونه كارگاهها باید با مقررات مربوط آییننامه حفاظتی تاسیسات الكتریكی تطبیق نماید.
قسمت هفتم - سلولویید و مواد سلولوییددار
فصل 1- اجازه تولید و نگهداری
ماده 160: تولید و نگهداری سلولویید و مواد سلولوییددار فقط باید در نقاط و تحت شرائطی صورت گیرد كه از طرف مقام فنی صلاحیتدار تصویب شده باشد.
فصل 2- كارگاههای سلولویید
ماده 161: كارگاه باید در ساختمان یك طبقه واقع و دارای شرائط زیر باشد:
الف - كف و سقف و بدنه آن در مقابل حریق و همچنین فشار حاصله از گازهای حریق مقاومت داشته باشد.
ب - كف كارگاه قابل شستشو و فاقد هر گونه شكستگی، ترك، سوراخ و یا حفره باشد.
ج - پنجرههای كارگاه، باید بهسهولت بهطرف خارج باز شود و در مقابل آن موانعی از قبیل نرده و شبكه وجود نداشته باشد و دسترسی بآن سهل باشد.
د - درهای كارگاه باید در برابر آتش مقاومت داشته باشد و بخودی خود بسته و بهسهولت به سمت خارج باز شوند.
ماده 162: در هر یك از كارگاهها باید حداقل دو راه فرار وجود داشته باشد این راههای فرار باید طوری باشد كه بتوان بهآسانی محل كار را ترك كرد و ضمناً مسیر آن اطاقهایی كه سلولویید و مواد سلولویید دار در آن وجود دارد نباشد.
فصل 3- تجهیزات و وسایل آتش نشانی
ماده 163: تعداد كافی سطل لوله و شیر آب و وسایل مناسب دیگر آتش نشانی منجمله پتوهای ضد حریق باید پیوسته در داخل و یا در مجاورت اطاقهای كار موجود باشد.
فصل 4- كار با ماشین
ماده 164: هنگام انجام عملیاتی از قبیل رد كردن، سوراخ كردن، آسیاب كردن، رنده كردن و یا خورد كردن سلولویید باید ابزارها را بهوسیله جریان آب سرد خنك نگهداشت.
ماده 165: برای گرم كردن سلولویید یا حرارت دادن پرسهای قالبگیری آن باید فقط از بخار آب یا آب داغ و یا نیروی برق استفاده كرد.
ماده 166: درجه حرارت دستگاههایی كه برای این منظور بكار میرود نباید از 115 درجه سانتیگراد (240 درجه فارنهایت) تجاوز نماید.
ماده 167: وسایل گرم كننده الكتریكی باید بهقسمی ساخته شده باشد:
الف - سلولویید نتواند با قسمتهای حاوی جریان نیرو یا قسمتهای سرخ شده از برق تماس حاصل نماید.
ب - وقتی كه میزان حرارت به 115 درجه سانتیگراد (240 فارنهایت) برسد جریان برق بطور خودكار قطع گردد.
فصل 5- مقدار سلولویید در اطاقهای مختلف كارگاه
ماده 168: مقدار سلولویید و مواد خام آن در هر اطاق باید حداقل مورد لزوم برای انجام عملیات باشد.
ماده 169: مواد اضافی سلولویید باید بطور خودكار در حین تولید و یا در فواصل مختلف در هر نوبت كار جمع آوری و از اطاق كار خارج شود.
چنانچه عمل جمع آوری بطور خودكار صورت نگیرد باید این مواد را در ظرف نسوز جای داد مشروط بر آنكه ظروف مزبور دارای درهایی باشد كه بهآسانی بسته و كاملاً مسدود شود و در صورتی كه سلولویید بهصورت دانههای ریز باشد این ظروف باید محتوی مقدار كافی آب باشد بهقسمی كه مواد سلولوییدی در زیر آب قرار گیرد.
ماده 170: ضایعات مواد سلولوییدی را باید در هر نوبت كار یكبار از اطاقهای كار خارج ساخت و در ظروف مناسب در محل امنی انبار كرد.
ماده 171: از آتش زدن ضایعات سلولویید در كورهها و نقاط سر بسته باید احتراز كرد.
فصل 6- نظافت و تعمیرات كارگاه
ماده 172: محل كار باید هر روز جارو شود و لااقل هفتهای یكبار كاملاً تمیز گردد.
ماده 173: از استعمال هر گونه وسیله نظافت كه ممكن است ایجاد جرقه نماید باید خودداری گردد.
ماده 174: هر گونه تعمیرات و كارهای مشابه كه امكان تولید جرقه در آن برود نباید در فاصله كمتر از 5 متر از محلی كه در آن سلولویید وجود دارد صورت گیرد.
فصل 7- اشیاء ساخته شده از سلولویید
ماده 175: اشیاء ساخته شده از سلولویید و یا آنهاییكه در ساختمان آن سلولویید بكار رفته باید در اولین فرصت از اطاقهای كار خارج گردد.
ماده 176: در هیچ مورد نباید بیش از 1000 كیلوگرم فیلم سلولویید یا 4000 كیلو گرم سلولویید به اشكال مختلف در یك اطاق انبار گردد.
فصل 8- دریچههای خروج گاز
ماده 177: اطاقهای گاز و انبارهای سلولویید باید دارای دریچه خروج گاز باشند كه با كمترین فشار در موقع وقوع انفجار باز شوند این دریچهها ممكن است در سقف یا دیوار قرار گیرد و باید برای هر 15 متر مكعب فضا یكمتر مربع دریچه در نظر گرفت.
ماده 178: وضع و محل دریچههای گاز باید بهقسمی باشد كه در صورت بروز انفجار و حریق موجب وارد آمدن آسیب به اشخاص و یا خسارت به ساختمانهای مجاور نگردد.
ماده 179: باید دریچهها را بهوسیله شیشههای تار محفوظ نمود تا از نفوذ اشعه خورشید بهداخل انبار و یا كارگاه جلوگیری بعمل آید.
فصل 9- بسته بندی
ماده180:اگر برای بستهبندی سلولویید ظروففلزی بكاربردهشود این ظروف باید بهوسیله لحیم مسدود و محتویات هر ظرف بهوسیله یك ورق نازك عایق حرارتی لفاف شود.
ماده 181: از بكار بردن لاك برای بستههای محتوی سلولویید باید خودداری كرد مگر آنكه وسایل بسته بندی از فلز و یا مواد نسوز باشد.
ماده 182: لحیم كاری و یا لاك و مهر كردن باید در اطاقی صورت گیرد كه سلولویید بهصورت باز در آنجا وجود نداشته باشد.
فصل 10- فیلمهای بی مصرف
ماده 183: بریدن فیلمها باید با احتیاط انجام شود و حتی الامكان در موقعی كه فیلم تَر است، صورت گیرد.
ماده 184: ماشینهای مخصوص برش فیلم باید بهقسمی نصب و بكار انداخته شود كه موجب ایجاد حریق نگردد.
ماده 185: هر ماشین برش فیلم را باید در اطاقی جداگانه نصب و طوری محصور كرد كه در صورت بروز حریق كلیه محصول احتراق مستقیماً و به فوریت از راه دودكش به فضای آزاد منتقل شود.
ماده 186: خشك كردن فیلمها و مواد زائد باید بهقسمی انجام گیرد كه درجه حرارت از 45 درجه سانتیگراد (113 درجه فارنهایت) تجاوز ننماید. برای جلوگیری از ازدیاد درجه حرارت باید از دستگاههای خودكار استفاده گردد، ضمناً از خشكانیدن فیلمها بهوسیله آویختن به طناب و یا سیم در درون اطاق یا فضای آزاد باید خودداری شود.
ماده 187: دستگاه خشك كن فیلمها باید لااقل روزانه یكبار بكلی خالی شود و تمام قسمتهای آن از ذرات و تكههای فیلم پاك گردد.
ماده 188: هر یك از كارهای زیر باید در اطاقهای جداگانه انجام گیرد و استفاده از آن اطاقها برای امور دیگر مجاز نخواهد بود.
الف - تفكیك و حلقه كردن فیلمهای شسته شده.
ب - شستن فیلمهای حلقه نشده.
ج - خشك كردن فیلمهای حلقه نشده.
د - بسته بندی فیلمهای شسته شده.
قسمتهشتم- نگهداریكاربید (كلسیمكاربیدیاكربندوكلسیم)و تهیه استیلن
فصل 1- شرائط نگاهداری كاربید و تهیه استیلن
ماده 189: نگاهداری و انبار كردن كاربید و تولید استیلن فقط باید در نقاط و تحت شرائطی صورت گیرد كه مورد تصویب مقام فنی صلاحیتدار باشد.
ماده 190: تولید و نگاهداری و حمل و نقل گاز با فشار بیش از 5/1 كیلوگرم بر سانتیمتر مربع (22 پوند بر اینچ مربع) ممنوع است ومگر اینكه این عمل در ظروف مخصوصی انجام گیرد كه در آنها ماده متحلل متجانس وجود داشته استن بطور محلول در استن نگهداری شود. (بجای استن میتوان حلال مناسب دیگری با اجازه مقام فنی صلاحیتدار بكار برد.)
ماده 191: تهیه و نگهداری و حمل و نقل استیلن مایع اكیداً ممنوع است.
ماده 192: نكات زیر باید در مورد انبار نگاهداری كاربید رعایت گردد.
الف - ساختمان با مصالح مقاوم در مقابل حریق بنا شده و عاری از رطوبت و دارای تهویه منظم با هوای خشك باشد.
ب - دیوارها و كف ساختمان در مقابل آب غیر قابل نفوذ بوده و سقف آن از مصالح سبك ساخته شود.
ج - یك بدنه ساختمان لااقل به فضای باز مربوط باشد.
د - ارتباط انبار به دیگر قسمتهای بنا باید بهوسیله درهای مقاوم در مقابل حریق كه بطور خودكار بسته شود تامین گردد.
هـ- انبار باید فاقد زیر زمین یا قسمتهای تحتانی بنا باشد.
ماده 193: روی كلیه درهای انبار كاربید باید اخطاریهای واضح و مشخص به مضمون زیر نصب گردد:
«انبار كاربید! ورود اشخاص غیر مجاز ممنوع است. استعمال آب برای اطفای حریق اكیداً ممنوع است».
فصل 2- ظروف یا مخازن كاربید
ماده 194: كاربید را باید در ظروف سر بسته كه در مقابل آب و هوا غیر قابل نفوذ باشد نگهداری كرد این ظروف باید دارای دری باشد كه پس از برداشت قسمتی از كاربید بتوان آنرا دوباره بست تا بقیه كاربید از هوا و رطوبت محفوظ بماند.
ماده 195: بكار بردن ابزار و ادوات گرم یا ابزاری كه قادر به ایجاد جرقه باشد و همچنین وارد كردن ضربه برای گشودن ظروف محتوی كاربید ممنوع است.
فصل 3- خاك كاربید
ماده196:خاك كاربید غیرقابل مصرف را باید بادقت و مواظبت كامل از ظروف محتوی كاربید پاككرد و با دهبرابر وزنش آب درهوای آزاد و دور از هرگونه شعله بی اثر ساخت.
فصل 4- میزان مجاز ناخالصی استیلن و كاربید
ماده 197: میزان ناخالصیهای خطرناك كاربید كه برای تهیه استیلن بكار میرود نباید از حد مجاز تجاوز نماید.
گاز استیلن مورد مصرف در صنعت نباید دارای بیش از نیم در هزار حجمی هیدروژن فسفره و بیش از 5/1 در هزار حجمی هیدروژن سولفوره باشد.
فصل 5- محل نگهداری دستگاه مولد استیلن
ماده 198: دستگاههای ثابت مولد استیلن و دستگاههای تصفیه و ذخیره آن باید در فضای باز و یا در اماكنی كه دارای تهویه منظم و دارای خصوصیات زیر باشد مستقر گردد.
الف- مدخلهای آن بیش از 5/1متر از مدخلهای ساختمانهای مجاور فاصله داشته باشد.
ب - سقف آن از مصالح سبك و نسوز ساخته شده باشد.
ماده 199: محل ژانراتور استیلن واقع در داخل ساختمانها باید به قسمتی ساخته شود كه سرایت و توسعه حریق به سایر قسمتهای ساختمان امكانپذیر نباشد.
فصل 6- تجهیزات الكتریكی
ماده 200: وسایل الكتریكی و لوازم روشنایی كه در تولید و یا نگهداری استیلن بكار میرود باید از نظر جلوگیری از انفجار و حریق از نوع مناسب باشد.
فصل 7- خطر استعمال دخانیات و آتشهای روباز
ماده 201: استعمال دخانیات و همراه داشتن آتش و چراغ شعله دار، اشیاء گداخته و داغ، كبریت و فندك و هر گونه مواد و اشیایی كه بتواند موجب حریق و انفجار گردد در فاصلهای كمتر از 5 متر از محوطه و اطاقهای ژنراتور استیلن ممنوع است.
تبصره - ممنوعیت در این ماده باید بهوسیله اخطاریهای در نقاط مناسب خارج از اطاقها به اطلاع عموم برسد.
فصل 8- مشخصات مولدهای استیلن (ژنراتورها)
ماده 202: مولدهای استیلن باید دارای شرائط زیر باشد:
الف - از فلز نوع مرغوب ساخته شود و قسمتهایی از آن كه از مس ساخته شده است با استیلن در تماس نباشد.
ب - مقاومت كافی در برابر فشار داشته باشد.
ج - افزودن آب بهداخل ژنراتور بدون آنكه گاز استیلن فرار كند امكان داشته باشد.
د - فضای مخصوص هوا بحد امكان كوچك باشد.
هـ- در صورتی كه ژنراتور استیلن دارای كلاهك متحرك باشد تجزیه كاربید نباید مستقیماً زیر این كلاهك انجام شود.
ماده 203: در مورد مولدهای غیر خودكار هر گونه جریان آب و لبریز شدن آن باید مشهود و آشكار باشد.
ماده 204: مولدهای استیلن باید دارای پلاكی خوانا و بادوام مشتمل بر نكات زیر باشد.
الف - میزان كاربیدی كه باید بكار رود و حداكثر وزن مجاز برای هر بارگیری.
ب - حداكثر مجاز تولید استیلن در ساعت.
ج - حداكثر فشار مجاز مولد در موقع كار.
د - مشخصات و شماره نوع مولد و تاریخ بهره برداری از آن.
هـ- نام و نشانی كارخانه سازنده یا موسسه توزیع كننده آن.
فصل 9- وسایل تغذیه خودكار
ماده 205: مولدهای ثابت استیلن باید مجهز بهوسایل خودكار برای تغذیه كاربید باشد.
فصل 10- ارتباط به مخازن آب
ماده 206: چنانچه مولد استیلن مجهز به وسائلی برای سرریز شدن آب نباشد و یا دریچه خودكار برای كنترل سطح آب در ژنراتور نداشته باشد باید:
الف - آب از مخزن اصلی به ژنراتور با ارتباط دائم مربوط شده باشد.
ب - كنترل آب بهوسیله نصب یك لوله آب نما در 5 سانتیمتری بالای مدخل آب به ژنراتور بعمل آید.
فصل 11- مختلفه گاز
ماده207:ژنراتورهای استیلن با سرپوش متحركباید مجهز بهدستگاه خودكاری باشدكه بتواندعمل تغذیهژنراتور را قبل ازآنكه سرپوش محفظه به انتهای مسیر برسد متوقف سازد.
ماده 208: سرپوش ژنراتور باید با آزادی و بدون انحراف قادر به حركت باشد و با جدار اصلی لااقل 5 سانتی متر فاصله داشته باشد.
فصل 12- فشارسنج
ماده 209: ژنراتورهایی كه تنظیم فشار در آن بهوسیله ستون آب انجام نمیگیرد باید مجهز به فشار سنج قابل اعتماد باشد.
ماده 210: حداكثر فشار مجاز باید روی صفحه فشار سنج بهوسیله علامت قرمزی نشان داده شود و درجه بندی فشار سنج باید لااقل 50 بیشتر از حداكثر فشار مجاز باشد.
ماده 211: ژنراتورهایی كه تنظیم فشار آنها بهوسیله ستون آب انجام نمیگیرد باید لااقل یك دریچه اطمینان با شرائط زیر داشته باشد.
الف - در صورتی كهفشار كار از حداكثر مجاز (1/0 كیلوگرم بر سانتیمتر مربع) كمتر شود خودبخود بسته گردد.
ب - ساییدگی، زنگ زدگی، كثافت رطوبت و غیره اختلافی در كار آن ایجاد نكند.
ج - بهسهولت نتوان رگلاژ آن را بهم زد.
ماده 212: دریچه اطمینان مولدهای ثابت باید متصل به لولهای باشد كه گاز را به نقطهای از فضای آزاد انتقال دهد كه لااقل 5/3 متر بالاتر از سطح زمین بوده و از محل شعله در ابنیه و یا آتشهای روباز و مواد قابل اشتعال لااقل 5 متر فاصله داشته باشد.
فصل 13- لولههای اطمینان
ماده 213: مولدهای ثابت استیلن با فشار كم باید مجهز به لولههای اطمینان باشد كه از بالا رفتن گاز در ژنراتور جلوگیری بعمل آید.
ماده 214: لولههای اطمینان مولدهای ثابت باید:
الف - بهقسمی نصب شود كه گازهای متراكم را دوباره به ژنراتور بازگرداند.
ب - دارای عواملی كه جریانگازرا متوقف كند نباشد.
ج - قطر آن لااقل برابر قطر لولههای انتقال گاز باشد.
فصل 14- دریچههای قطع گاز
ماده 215: كلیه مولدهای استیلن باید به یك دستگاه قطع كننده گاز كه در دسترس قرار دارد مجهز باشد.
فصل 15- دستگاههای فشار افزا (كمپرسور)
ماده 216: موتورهای الكتریكی دستگاههای فشارافزا باید در خارج محل دستگاه مولد نصب و محور انتقال حركت بهوسایل مخصوصی آب بندی شود تا گاز از جدار دستگاه به خارج نفوذ نكند.
ماده 217: دستگاههای مذكور در ماده فوق باید از نوعی باشد كه به تصویب مقام فنی صلاحیتدار رسیده و مجهز بهوسایل تعدیل فشار باشد تا فشار متجاوز از 5/1كیلوگرم بر سانتیمتر مربع را به وسیله انتقال گاز به هوای آزاد و یا بازگرداندن گاز به منبع اصلی تعدیل نماید.
ماده 218: دستگاههای مذكور در ماده 216 باید بهوسیله آب خنك شود و جریان آب در دستگاه نمودار باشد و یا شامل وسایل خودكاری باشد تا در صورت وجود نقصی در دستگاه خنك كننده دستگاه فشارافزا را متوقف سازد.
ماده 219: در محل خروج گاز از دستگاه فشارافزا باید یك سوپاپ یك طرفه و یا سوپاپ هیدرولیك برای جلوگیری از برگشت شعله تعبیه شود.
ماده 220: مولدهای استیلن باید مجهز به دستگاه تصفیه كننده با ظرفیت كافی باشد.
ماده 221: مواد تصفیه كننده نباید:
الف - عبورگازاستیلن را كند نماید.
ب- درنتیجهاختلاط با استیلن مخلوط قابل انفجار تشكیل دهدو یاباعثخوردگی ظرف شود.
فصل 16- سوپاپهای هیدرولیك
ماده 222: در هر قسمت از محل عبور گاز در شبكه تقسیم استیلن باید یك سوپاپ هیدرولیك یا وسیله مشابهی نصب گردد تا:
الف - مانع ورود گاز اكسیژن یا هوا بهداخل مولد یا مخزن گاز گردد.
ب - از انفجار داخلی كه در اثر اختلاط اكسیژن و استیلن ایجاد میشود جلوگیری كند.
ج - از رسیدن شعله بهداخل ژنراتور جلوگیری شود.
ماده 223: گازومترهایی كه ظرفیت آنها بیشتر از 300 لیتر باشد باید بهوسیله یك سوپاپ هیدرولیك یا وسیله مشابه از ژنراتور مجزا گردد.
ماده 224: سوپاپهای هیدرولیك باید بهقسمی ساخته و نصب شود كه بهآسانی بتوان آنها را باز و معاینه كرد.
فصل 17- مخازن مخصوص رسوبات و لای
ماده 225: هر مولد ثابت استیلن باید بهوسیله یك مجرای روباز به یك حفره و یا مخزن مخصوص لای و رسوبات متصل باشد.
ماده 226: حفرهها و مخازن مخصوص لای و رسوبات باید بهوسیله نرده محصور گردد.
فصل 18- تعلیم كارگران
ماده 227: كار كردن با مولدهای استیلن فقط برای اشخاصی مجاز خواهد بود كه قبلاً تعلیمات لازم دیده باشند.
ماده 228: مقررات و دستورهای مربوط به روش گاز و مراقبت از تاسیسات مولد استیلن باید از طرف كارفرما تهیه و در نقاط مشخص كارخانه برای اطلاع عموم كاركنان نصب و دقیقاً مورد اجرا گذاشته شود.
فصل 19- حدود و شرائط كار
ماده229:مقدار تولیدگاز هر مولداستیلن نباید ازمیزانی كه درپلاك آن قیدشده تجاوز نماید.
ماده 230: فشار در مولدهای ثابت و خودكار استیلن یا در گازومترهای آن نباید از 5/1 كیلوگرم بر سانتیمتر مربع تجاوز نماید.
ماده 231: رسانیدن كاربید و آب به مولد باید به نحوی تنظیم گردد كه حرارت آب سرد كننده و آب تولید كننده از 60 درجه سانتیگراد تجاوز ننماید.
ماده 232: كاربید باید كاملاً در مولد استیلن تجزیه شود و لای و رسوبات آهك حاصله قادر به تولید گاز نباشد.
ماده 233: قبل از بارگیری مجدد در مولدهای ثابت استیلن باید لای و رسوبات قبلی را از مولد خارج ساخت و بدنه داخلی آن را با آب شست.
ماده 234: هنگام بارگیری باید مخزن آب مولد را پر نگهداشت تا از خطر انفجار مخلوط هوا و گاز استیلن و همچنین خطر كمبود آب جلوگیری بعمل آید.
ماده235:بكاربردن كاربیدهای آبدیده و نیممصرف شده در مولدهای استیلن ممنوع است.
ماده 236: اضافه كردن وزنه روی سرپوش متحرك مولدهای استیلن ممنوع است.
ماده 237: نزدیك كردن هر گونه شعله به تاسیسات تولیدی ممنوع است.
ماده 238: قبل از بكار انداختن مولدهای استیلن باید مراقبت شود كه همه قسمتهای آن عاری از یخ زدگی باشد.
ماده 239: چنانچه نخواهند از مولدهای استیلن در فصل سرما و یخ بندان بهره برداری كنند باید پس از خروج گاز و اتمام كاربید آب آن را خارج و مولد را دقیقاً پاك كنند.
ماده 240: درصورتی كه تاسیسات تولید استیلن یخ بزند باید فقط بهوسیله آبگرم و یا بخار آب در رفع آن اقدام كرد.
فصل 20- مولدهای قابل حمل استیلن (غیر ثابت)
ماده 241: استفاده از مولدهای قابل حمل در شرائط زیر مجاز نمیباشد:
الف - در اطاقهایی كه حجم آن كمتر از 50 برابر ظرفیت تولید گاز مولدهای
موجود در آن اطاقها باشد.
ب - در اطاقهاییكه ارتفاع آنها كمتر از 3 متر باشد و یا فاصله مولد از هر ماده قابل اشتعالی كمتر از سه متر باشد.
ماده 242: پاك كردن و شارژ كردن مولدهای قابل حمل استیلن و آزاد كردن گاز آن در هوا باید در خارج ساختمان صورت گیرد.
ماده 243: مولدهای قابل حمل استیلن را هنگامی كه كار نمیكنند نباید در اطاقهایی كه آتش یا شعله غیر محفوظ در آن وجود دارد جای داد مگر اینكه كاربید مولد را خالی و داخل آن را كاملاً پاك كرده باشند.
فصل 21- تعمیرات
ماده 244: تنظیف و تعمیر مولدهای استیلن باید حتی الامكان در روشنایی روز انجام گیرد.
ماده 245: هر قسمت از تاسیسات تولید استیلن را قبل از تعمیر و یا پیاده كردن باید:
الف - كاملاً تمیز كرد.
ب - كاربید و سایر رسوبات آن را به دقت خارج كرد.
ج - كاملاً شستشو داد.
د - از آب و یا بخار و یا گاز غیر قابل احتراق پر كرد.
فصل 22- تهیه استیلن محلول
ماده 246: تهیه استیلن محلول تحت نظارت و مسئولیت شخصی باید انجام گیرد كه دارای معلومات فنی و تجربه كافی باشد.
ماده 247: ابنیهای كه استیلن محلول در آن تهیه میشود نباید در مجاورت تاسیسات بزرگ صنعتی و یا امكانی كه احتمال خطر حریق در آن زیاد است قرارگیرند.
ماده 248: ابنیهای كه استیلن محلول در آن تهیه میشود باید یك طبقه و از همه طرف قابل دسترسی مامورین آتش نشانی باشد.
ماده 249: اطاقهای كمپرسور باید:
الف - از یكدیگر و از اطاقهای مولد استیلن و انبارهای كاربید فاصله مناسبی داشته باشد و یا بهوسیله دیوارهایی كه در برابر انفجار مقاومت دارد مجزا شده باشد.
ب - از ساختمانهای مجاور اقلاً 30 متر فاصله داشته و در صورتی كه ظرفیت ماهانه كارخانه از 25000 متر مكعب تجاوز نماید این فاصله باید لااقل پنجاه متر باشد.
ج - در و پنجره و سایر منافذ ساختمانهای داخل كارگاه كه در آن مواد قابل اشتعال و یا شعلههای غیر محفوظ وجود دارد لااقل 5 متر فاصله داشته باشد.
ماده 250: در نقاط مختلف كارخانه پیوسته باید تعداد كافی وسایل آتش نشانی مناسب آماده كار نگاهداشته شود.
ماده 251: برای اطفاء حریق در نقاط مناسب و خارج از ساختمان باید منابع كافی آب وجود داشته باشد.
ماده 252: محل لولههای پر كردن گاز در كپسولها باید مجهز به دستگاه آب پاش ثابت خودكار باشد و این لولهها به نحوی تقسیم شود كه قسمتهای مختلف آنرا بتوان بطور جداگانه از محلامنی خارج از اطاقهای پركردن گاز بكار انداخت و یا متوقف ساخت.
ماده 253: دستگاههای آب پاش ثابت خودكار و لولههای پر كردن گاز باید در فواصل كمتر از یك ماه مورد بازدید قرار گیرد.
فصل 23- كپسولهای استیلن
ماده 254: سیلندرهای استیلن و لولههای پر كردنی آن تابع شرائط و مقررات آییننامه حفاظتی ظروف تحت فشار میباشد.
ماده 255: فشار و سرعت پر كردن كپسولهای استیلن باید طوری تنظیم شود كه فشار كپسول هیچگاه از 20 كیلوگرم بر سانتیمتر مربع متجاوز نگردد و همچنین فشار كپسول پر شده و آماده فروش از 5/15 كیلوگرم بر سانتیمتر مربع بیشتر نباشد.
ماده 256: مقام فنی صلاحیتدار در این آییننامه وزارت كار و یا مقامی است كه از طرف وزارت كار در هر مورد تعیین میشود.
ماده 257: این آییننامه كه مشتمل بر 8 قسمت و 257 ماده و 12 تبصره است به استناد ماده 47 قانون كار تدوین و در جلسه 1342/4/31 به تصویب نهایی رسیده و قابل اجرا است.
بیانیه ی سراسری آزمایشگاه و آموزش فیزیک آن
پیشنهاد بیانیه ی سراسری معلمان ارایه دهنده ی درس آزمایشگاه علوم تجربی
درس آزمایشگاه علوم تجربی سرانجام بعد از قریب 30 سال دوباره به عنوان درسی مستقل در سرنوشت دانش آموزان موثر واقع شد. این موهبت علاوه بر تقدیر و تشکر از بانیان ، حکایتی تلخ از یک تجربه ی 30 ساله است. این که در این مدت چه بر سر آزمایشگاه ها و تجهیزات گران قیمت آنها آمد را خداوند می داند و بس. چه کسانی مقصر بودند ؟ چرا این تخریب را به صورت قانونی اجرا کردند و هدف شان چه بود؟ و چرا فکر می کردند که داشتن یک کلاس بیشتر بهتر از یک آزمایشگاه بهتر است؟ به هر حال این تجربه ی تلخ گذشت. اما در این مدت هزاران معلم از فعالیت های آزمایشگاهی حمایت کردند و نگذاشتند این شعله خاموش شود. امروز درس آزمایشگاه علوم تجربی متولی مهارت ورزی مهندسین و دکترهایی است که معنی محلول های شیمیایی و ارزش آزمایش های فیزیک و زیست و زمین شناسی را فهمیده اند و علم ساینس برای آنها جا افتاده است. این رسالت بر دوش معلمان فداکاری است که بدون داشتن بیمه ی مسئولیت حوادث آزمایشگاهی و لباس و عینک و دستکش ، با یک دوره ی ضمن خدمت روانه ی مدارس و کلاس آزمایشگاه شده اند. خطای نابلدی و نداشتن مهارت های عملی این معلمان را چگونه می توان جبران کرد؟ نبود تجهیزات را که اصلا بحث نمی کنیم.اکنون تاوان این همه اهمال کاری و قصور و تقصیر ها ، پاداش و تشویق فعالان این بخش است.
- معلمان آزمایشگاه علوم تجربی که از این به بعد آنها را سرپرست علوم آزمایشگاهی مدارس می نامیم باید در ارزشیابی سالانه خود 5-10 امتیاز به خاطر فعالیت های عملی نسبت به سایر معلمان به طور ویژه دیده شوند.
- به واسطه ی زحمات سرپرست علوم آزمایشگاهی مدارس چرخ مهارت ورزی دانش آموزان به راه می افتد. اما اگر مدیریت مدرسه همراهی و همکاری نکند تلاش او کم رنگ است. 5-10 امتیاز مدیران مدارس فعالیت موثر و همکاری با سرپرست علوم آزمایشگاهی مدارس باید باشد. این همکاری باید در قالب فاکتورها و هزینه های انجام شده در آزمایشگاه و خرید تجهیزات و وسایل تعریف شود. حداقل تنخواه ماهانه 300 هزار تومان برای خرید مواد و تجهیزات ضروری آزمایشگاه پیشنهاد می شود.
- در دوره های قبل سالانه دو مرحله حق لباس ، عینک ایمنی و یک بسته دستکش ایمنی در آبان و دی ماه به سرپرست علوم آزمایشگاهی مدارس در قالب فیش واریزی هر بار 25000 تومان تعلق می گرفت. این روال ادامه یابد.
- معلمانی که این درس را ارایه داده و آزمایش های آن را به هر نحوی فراهم آورده اند مبلغ بیست میلیون ریال پاداش به صورت بن خرید کالا یا تخفیف از فروشگاه های فرهنگیان یا سایر طرف های قرارداد دریافت کنند.
- به هزینه ی آموزش و پرورش سالانه در هفته ی معلم از بین معلمان آزمایشگاه به صورت جداگانه معلم نمونه انتخاب و برای سفر به سرن فرانسه معرفی شود.
- برای معلمان فعال در این درس که گاه مجبور هستند خارج از توان یک معلم معمولی چندین گروه را به آزمایشگاه ببرند و مدیریت کنند و فعالیت مهارتی ارایه دهند ماهانه مبلغ 50 ساعت اضافه کار ساعتی تعریف و به حساب آنها واریز شود.
- مستندات سالانه و پژوهش های معلمان این درس در مدارس به صورت کتاب یا جزوه معادل یک مقاله ی ISI امتیاز داده شود.
- با حفظ آیین نامه حوادث کمی در آزمایشگاه ها رخ می دهد و معلمین این درس در قبال حوادثی که برای دانش آموزان بر اثر بی احتیاطی یا ضعف وسایل و تجهیزات رخ دهد مصونیت قضایی و حقوقی داشته باشند.
- سقف بیمه ی عمر معلمانی که در آزمایشگاه فعالیت مستمر دارند به 100 میلیون تومان افزایش یابد.
- با توجه به حضور مواد شیمیایی و خطرات آزمایشگاهی در این درس ، معلمانی که 3 سال فعالیت آزمایشگاهی در این درس به صورت مستمر داشته باشند یا شواهدی برای بیماری خود ناشی از تشدید در محیط آزمایشگاه طبق نظر کمیسیون پزشکی داشته باشند ، بتوانند 25 سالگی خود را با 30 روز حقوق بازنشست کنند.
معلمان آزمایشگاه علوم تجربی سرتاسر کشور
اتخاذ رویه مشترک درس آزمایشگاه و آموزش فیزیک
اتخاذ رویه ی مشترک برای تدریس درس آزمایشگاه علوم تجربی – پایه دهم
- دانش آموزان آیین نامه فصل یک را حداکثر تا پایان مهرماه بخوانند و تمام کنند و انواع نمونه سوالات متناقض با مفاد آیین نامه را برای تعیین میزان تسلط آنها بیان کرده و ارزیابی کنیم.
- روپوش سفید الزامی دانش آموزان و دستکش و عینک جزو لوازم آزمایشگاه است.به تعداد کافی بخرید.
- قبل از آوردن دانش آموزان به آزمایشگاه رضایت نامه ی زیر را از طریق مدیر به اطلاع والدین برسانید و بیماران به ویژه هموفیلی را در آزمایشگاه با مراقبت کامل تحت نظر داشته باشید.آزمایش گروه خونی روی آنها انجام ندهید و جایی از بدن آنها بریده یا سوراخ نشود.
اینجانب ولی دانش آموز ...... کلاس ...... رضایت خود را برای انجام فعالیت های درس آزمایشگاه علوم تجربی 1 زیر نظر سرپرست و دبیر مربوطه اعلام داشته و مسئولیت هر نوع حادثه و صدمه به خودش ، وسایل و اطرافیان را که بر اثر شوخی و بازی و رعایت نکردن مفاد آیین نامه درسی آزمایشگاه (فصل یک) بوده باشد را بر عهده ی ایشان دانسته و ضامن هستم.
از موارد زیر فرزندتان به کدام مبتلاست : هموفیلی – آلرژی شدید تنفسی و پوستی – میگرن – صرع – غش – شیمی درمانی- بیماری قلبی – اگزما و خارش پوستی – هیچ کدام
امضاء و اثر انگشت ولی دانش آموز
- کلاس را دو گروه کنید و سعی نمایید زنگ آخر به فعالیت های آزمایشگاهی تخصیص یابد. زیرا می توان یک گروه را یک هفته زودتر تعطیل کرد و با خیال راحت با گروه موجود آزمایش انجام دهید. ذهن تان آزاد می شود. هفته ی بعد گروه تعطیل شده با این گروه تعویض می شوند.
- مواد اسیدی به سرعت بر اثر گرما تبخیر شده و با بخار خود کمد وسایل را زنگ زده می کنند. آن را در یخچال کهنه نگه دارید. در این یخچال فقط مواد شیمیایی نگهداری کنید و هیچ خوراکی و آب و نوشیدنی قرار ندهید. درب آن را قفل کنید و کلید آن در اختیار خودتان باشد و به هیچ کسی ندهید. مقداری یخ برای آزمایش ها در یخ ساز آن همیشه داشته باشید. روی درب و بدنه یخچال بنویسید : خطر! محل نگهداری مواد شیمیایی!
- انواع نمک ها و سودها را در محیط خشک و خنک که آب به آن نرسد داخل ظرف یونولیتی داخل همان یخچال قرار دهید. برای کاهش رطوبت مقداری بلور سیلیکات( درون درب قرص جوشان و لوازم الکترونیکی نو) به همراه پودر زغال ( بوگیر) قرار دهید. به طور مرتب وضعیت دما و سرمای یخچال را بررسی کنید. دمایی در حدود 10-20 درجه ی سلسیوس مناسب است.
- هنگام آزمایش سعی کنید کل دانش آموزان پوشش بیابند. دانش آموزان در هنگام هجوم آوردن برای دیدن نتایج باعث صدمه به خود ، ابزار و دیگران می شوند. از آنها بخواهید مراقب هیجان خود باشند و آن را کنترل کنند. اگر می خواهند هورا بکشند ظرف اسید و مواد سوختی در دست شان نباشد به اطراف پرتاب شود و هر چه در دست شان قرار دارد را بر روی جای مطمئن بگذارند و بعد هیجان خود را نشان دهند.
- دسترسی دانش آموزان به ابزار باید فراگیر باشد. پسران با دعوا کردن تصاحب می کنند و این خصلت وحشی گری در ذات آنهاست. دانش آموزان باید برای کار گروهی جا شوند و زیاد فشرده نباشند.
- دانش آموزان مدرسه بیمه ی دانش آموزی داشته باشند. داشتن بیمه ی عمر برای معلم ضروری است.
- هر دانش آموزی که حادثه ساز است را با خواندن آیین نامه به صورت روخوانی در کلاس مسئولیت بدهید.
- از انجام هر آزمایش هیجان انگیز خارج از چارچوب تعریف شده در کتاب درسی بپرهیزید. در صورت بروز خطر به دلیل خارج از درس بودن مقصر و ضامن خواهید بود. مثلا تولید شعله با گاز فندک و دست کف آلود!
- قبل از ریختن مایع بطری ها بر روی آتش با تصور آب بودن ، آن را بشناسید. بیشتر مواقع الکل سفید و نفت شبیه آب بنظر می رسند و به محض تماس با شعله شعله ور می شوند. در صورت شعله ور شدن بطری الکل یا نفت آن را جایی پرتاب نکنید زیرا باعث گسترش آتش سوزی می شود. با حفظ خونسردی سعی کنید درب بطری را ببندید یا با پارچه خیس ، آن را خاموش کنید.
- وضعیت تهویه ، کپسول آتش نشانی و روش سریع تخلیه ی دانش آموزان در مواقع خطر را برنامه ریزی کنید. ممکن است بر اثر ترس یکدیگر را لگد کنند و آسیب برسانند.
- از تمام کارهای تان فیلم و عکس تهیه کنید و به طور مرتب مدیر مدرسه را با کارها یتان هماهنگ کنید.
- پیشنهاد نمره درس آزمایشگاه :دانش علمی و رعایت آیین نامه 2 نمره – یک سوال از آزمایش های مربی 1 نمره – انجام دقیق ازمایش دستورالعملی 10 نمره – داشتن دفتر یادداشت و نگارش گزارش کار 5 نمره – ارایه ی پروژه 2 نمره
آزمایشگاه فیزیک در کتاب آزمایشگاه علوم تجربی
سرانجام بعد از سه دهه آموزش و پرورش به مسیر انجام آزمایش به صورت کتابی مجزا برگشت. خیلی لج بازانه و مقاومت کنان مسیر 30 ساله را طی کرد و مدام بر درستی روش های خودش پافشاری می نمود. ظهور تمام واردات محصولات مهم و استراتژیک کشور در شرایطی که توان ساخت ماهواره و موشک در کشور در بخش نظامی مدام در اخبار و رسانه ها خبر ساز می شود باعث شرمساری است. البته دور نرویم که هنوز بدنه ی آموزش و پرورش نسبت به فعالیت آزمایشگاهی بسیار مبتدی و ساده انگار است. با چند پاورپوینت و اسلاید فیلم در قالب دوره های تخصصی آزمایشگاه علوم نباید انتظار چندانی داشت. برای من که بیش از دو دهه از زندگی خود را در فعالیت های آزمایشگاهی و آموزش به همکاران ارجمند و دانش آموزان گذراندم ، این حرکت مبتدیانه باز هم قابل توجه است و نشان می دهد بالاخره دست از لج بازی برداشته شد. ما به تدریج روش صحیح مدیریت یک آزمایشگاه علوم را برای آگاهی و کاربرد همکاران گرانقدر تبیین می کنیم.
کتاب آزمایشگاه علوم تجربی بسیار هول هولکی فراهم شده است. مدرس دوره ضمن خدمت خودش می گفت که برخی از آزمایش ها را ندیده است. بیشتر آزمایش ها در قالب یک دمو و شو است. هنوز تمرکزی بر روی مبانی فلسفی و منطق آزمایش ها دیده نمی شود. یک پرش بلند به سوی فعالیت های آزمایشگاهی است.
1. بیان مساله:
منابع آزمایشگاهی یکی از انکار ناپذیرترین شواهد علمی را برای ما فراهم می نمایند. شکی نیست که استفاده از منابع آزمایشگاهی ، اثر مطلوبی در درک دانش آموزان از مفاهیم تدریس شده در درس فیزیک به همراه دارد. یکی از موضوعاتی که خود را در برابر فعالیت های آزمایشگاهی نشان می دهد این است که آیا با فرض برگزاری یک فعالیت آزمایشگاهی می توان انتظار داشت که دانش اموزان در درک مفاهیم و مهارت های بنیادی این درس موفق شوند؟ آیا صرف انجام فعالیت های آزمایشگاهی برای رسیدن به اهداف درس فیزیک کفایت می نماید؟ نکته ی بعدی در این است که وقتی دبیر یا معلم ، آزمایش فیزیک را انجام می دهد ، با هنگامی که آن را خود دانش آموزان انجام دهند متفاوت است. دبیر آن را برای آموزش و تایید گفته های کتاب و بررسی آنچه که ما آن را به نام درس می شناسیم انجام می دهد در حالی که دانش آموزان آزمایش را برای کنجکاوی و ارضای حس جستجوگری خود انجام می دهند.در حقیقت در دانش آموزان هیچ نوع تعهدی برای رسیدن به فرمول ها یا وفاداری به سرفصل درسی وجود ندارد چون آنها مطالب را فقط برای لذت بردن و یادگیری انجام می دهند در حالی که برای معلم این وظیفه یا بخشی از یک وظیفه ی تدریسی یا آموزشی است و نکات مربوط به لذت بخش بودن فعالیت های آزمایشگاهی مد نظر دبیر نیست.
بنابراین ما به این نکته می رسیم که باید حداقل هایی را به عنوان مهارت های پایه در کار آزمایشگاهی به عنوان ملاک دبیر و دانش آموز در نظر بگیریم که ضمن حفظ هویت آموزش فیزیک برای دانش آموزان هم جنبه مهارتی داشته باشد. این مهارت های پایه را Basic Skills می نامیم.
اکنون سوال این است که چه مواردی باید به عنوان ملاک ها یا الگوهای مهارتی پایه تعریف شوند؟ نگاهی به مراجع این موضوع را نشان می دهد که در کشور ایالات متحده ی آمریکا از دهه ی 60 به برنامه ی استاندارد ملی برای ارزیابی فعالیت های آموزش علوم و بویژه فیزیک علاقمند بوده و هزینه های هنگفتی را برای تعریف این استانداردها به کاربرده اند. هم اکنون برخی از این استانداردهای مهارتی تعریف و تدوین و به عنوان مرجع آموزش فیزیک و آزمایشگاه معرفی شده اند. ما هم همین الگوهای استاندارد را برای تعریف میزان مهارت دانش آموزان تعریف می نماییم. با هم بخشی از این استانداردهای مهارتی پایه در فیزیک را مرور می کنیم.
شماره نام مهارت
1. مشاهده با حواس observing
2. طبقه بندی classifying
3. وابسته های زمانی/مکانی space/time relations
4. کار با اعداد numbers using
5. اندازه گیری measuring
6. قضاوت inferring
7. پیش بینی predecting
8. تعریف عملیاتی operationally defining
9. مدل سازی formulating models
10. کنترل متغیرها controlling variables
11. تفسیر داده ها interpreting data
12. تایید یا رد فرضیه hypothesizing
13. کفایت مهارت experimenting
هر کدام از این مهارت ها بخشی از مهارت های یک پژوهشگر در فعالیت های آزمایشگاهی است.
بنابراین اکنون به این سوالات می رسیم :
1. آیا دانش آموزان در درک فعالیت های آزمایشگاهی چیزی از مهارت ها را متوجه می شوند؟
2. آیا دانش آموزان در هنگام مشاهده ی یک آزمایش بطور یکسان چیز یاد می گیرند؟
3. انجام یک آزمایش برای دانش آموزان چه اثری در ذهن آنها ایجاد می نماید؟
4. با فرض پذیرش الگوهای مهارتی پایه و استاندارد میزان مهارت های معلم چگونه عمل می کند؟
معنی این سوالات آن است که ببینیم آیا اصولا دانش آموزان مهارت های پایه ی آزمایشگاه فیزیک را می شناسند و با ان آشنایی دارند؟ ایا می توانند این الگوها را تشخیص دهند؟
در نهایت باید بررسی کرد که آیا آموزش مستقیم با ازمایشگاه برای دانش آموزان سال اول دبیرستان در یکی از مدارس مناسب در سیستم اموزش و پرورش ایران به راحتی قابل درک است ؟
در دنیای امروز این یک اصل است که دانش آموزان فکر کردن را بیاموزند یعنی اطلاعات را طوری پردازش کنند که به نتیجه گیری درست برسند و دانش جدید خود را به کار بندند.] نوقابی 1386ص52[
2. اهمیت مساله:
ما معلمان همواره به دنبال این هستیم تا ضمن تدریس حس کنجکاوی و کاوشگری دانش آموزان را با انجام آزمایش تحریک کنیم تا خودشان به دنبال کشف حقایق علم بروند. اما نکته در این است که گاهی انجام آزمایش ها فقط در جهت تایید یا گواهی درست بودن فرمول های کتاب درسی عمل می کنند و نقش محافظه کارانه ای به تدریس می بخشند. در حقیقت آزمایشگاه گاهی مثل یک توپخانه ی مستقر عمل می کند که در صورت لزوم به کمک دبیر بیاید و او را با کمک آزمایش از دست شک و تردید فرمول ها برهاند. برخی از آزمایش ها فوت و فن خاصی برای انجام دادن نیاز دارند] 1[ و نمی توان آنها را در اختیار دانش آموزان قرار داد. با بررسی برخی از این آزمایش ها به این نتیجه می رسیم که حتی در صورتی که آزمایش توسط معلم و مشاهده توسط دانش آموزان انجام شود ، با حالتی که کل کار آن توسط خودشان صورت بگیرد متفاوت است و آنها به طور یکسان از این موضوع یادگیری ندارند. با رعایت مهارت های استاندارد پایه در درس فیزیک باید به این نتیجه برسیم که اگر آموزش خوبی برای دانش آموزان در درس فیزیک فراهم ننماییم ، انگیزه و اشتیاق دانش اموزان از این درس رخت برمی بندد و میزان ریزش و عدم تمایل برای مطالعه ی این درس که پایه ی ادراک بسیاری از علوم و فنون دیگر است افزایش می یابد. بنابراین اهمیت آموزش صحیح درس فیزیک یعنی هدایت جریان علمی کشور در جهت درک صحیح قوانین طبیعت که همه ی آنها را مهندسان و متخصصان در صنایع و علوم مختلف تجربه خواهند کرد. تصور این که یک مهندس پل بدون داشتن بینش عمیقی از احتیاجات شهروندانی که از روی یک پل عبور می کنند ، اقدام به ساخت پل کند برای ما بسیار دشوار است. این کار به عهده ی مهارت های پایه در درس فیزیک است.
3. اهداف:
1. معرفی استانداردهای مهارتی پایه جهت انجام فعالیت های ازمایشگاهی
2. تعیین میزان دستیابی دانش آموزان به الگوهای مهارتی پایه در طول یک ازمایش در آزمایشگاه
3. ارزش سنجی و رتبه بندی مهارتهایی که بیشترین سطح دستیابی را در بین دنش آموزان دارند.
4. مقایسه ی بین ادراک و رضایتمندی دانش آموزان از انجام آزمایش ها توسط معلم ومهارت ها
4. فرضیه ها :
1. دانش آموزان مهارت های پایه در فعالیت های آزمایشگاهی را تشخیص می دهند.
2. دانش آموزان روایی پرسشنامه را در طی یک آزمایش قبول دارند.
3. درک دانش آموز ان در مورد معیارهای استاندارد آزمایشگاه یکسان نیست و همقواره گی ندارد.
4. دانش اموزان مهارت های دوازده گانه ی معلم را در انجام آزمایش قبول دارند.
در طول سال تحصیلی با پیگیری این موارد می توانیم میزان موفقیت کتاب و دانش آموزان و سهم خود را تعریف کنیم.
مراحل یک سال فعالیت آزمایشگاهی و آموزش فیزیک
- اولین کار شما قبل از شروع آزمایش ها مشخص کردن چک لیست اجناس موجود است. باید ببینید چی دارید؟ چند تا؟ تاریخ مصرف قبل از 15 سال پیش را مشخص کنید. مواد شیمیایی تاریخ گذشته ، اجناس اسقاط و خلاصه هر چیزی که بیش از 15 سال قبل بوده است را یک گوشه یا روی میز مرکزی جمع آوری و لیست بندی کنید. این کار حدود 2 هفته می تواند طول بکشد. ترجیحا لباس و روپوش بخرید. سالانه معادل 50 هزار تومان حق لباس دارید. ماسک مناسب به تعداد کافی بخرید و دم دست تان باشد.
- از مدیر بخواهید برای شما یک جاروبرقی مناسب حتی دست دوم تهیه کند و گرد و خاک کمدها و وسایل را تخلیه کنید. اگر نخواستید به خدمتگذاران بسپارید. مبلغی 5-10 هزار تومان بدهید و خود را خلاص کنید !!!!
- لیست وسایل نظافت : سطل آب- ریکا- دستمال نانو - کهنه لباس تمیز- شیشه پاک کن - تی - جارو یا جارو برقی.
- هر چیز زباله ای را حذف کنید و اسقاط کنید.
- لیست جنس اسقاط با شماره ی امین اموال برای خودتان و مدیر تهیه کنید و اجناس بیخود و غیرقابل استفاده را در آن لیست با نام بارکد سبزرنگ بنویسید و با امضای خودتان به مدیر بدهید تا از طریق امین اموال خارج شوند.
- یک لیست ساده شامل نام وسیله ، تعداد موجودی و کاربرد تهیه کرده و همه چیز را در آن بیاورید. از ویدئو پروژکتور تا تعداد قطب نما. چیزی از قلم نیفتد.
- اجناسی را که احتمال می دهید بعدا به دردتان می خورد با یک مصالحه نگه دارید. اگر قطعه ی بدرد بخوری دارد نگه دارید مثل ترانس ها. اگر ندارد زباله دورو بر خودتان جمع نکنید. مردم عقلشان به چشم شان است . زحمت شما را با میزان تمیزی اتاق تان می سنجند نه با حجم زحمات شما.
- آمپرسنج ها ، ولت سنج ها دو گروه کلی مستقیم و متناوب دارند. فیوز آمپرسنج ها را کاملا درآورید و همگی آنها را از نو سرجایش بگذارید. فیوزها در پشت دستگاه است. ولت سنج فیوز ندارد.
- مولتی متر ها را با پیچ گوشتی ریز از باتری خالی کنید و باتری آن را اسقاط کنید و باتری نو قرار دهید.
- لیستی از اجناس مورد نیاز خود مثل فیوزها ، باتری هاو غیره دم دستتان باشد تا به مدیر بدهید بخرد. اگر توانستید و اعتماد دارد 500 هزار تومان تا یک میلیون تومان از مدیر بگیرید و فاکتور مهردار با کارت ویزیت معتبر از فروشنده بدون خط خوردگی بگیرید و به مدیر بدهید تا تسویه حساب کند.
- هرگز از پول خودتان برای آزمایشگاه تنخواهی خرج نکنید زیرا ممکن است مدیر حاشا کند و نتوانید پول خودتان را پس بگیرید.
- لیست پول های دریافتی را در دفتر خرید اجناس خود روزانه بنویسید یادتان می رود و نمی توانید ثابت کنید چه شد.
- شیشه های کمدها خیلی خطر آفرین هستند. دو سه بار روی صورت من شکسته اند! آنهایی که شکسته اند را حذف کرده ، ترک دارها را خارج کنید. فقط سالم ها بدون لقی در قاب پنجره کمد باشند. لق شده ها را با چسب حرارتی یا گچ نرم سرجایش محکم کنید. خطر بریدن دست شما قطعی است.
- مواد آزمایشگاهی را فقط در یخچال قدیمی به همراه مقداری رطوبت گیر قرار دهید. مواد فاسد شده را درون یک سطل مخصوص بریزید و از مستخدم بخواهید در ظروف سطل بزرگ شهرداری تخلیه کند تا دانش آموزان دست نزنند.
- هر ظرفی که از مواد آزمایشگاهی دورتادور آن برفک یا شوره دارد را با داشتن دستکش مناسب ترجیحا لاستیکی و کهنه ی نم دار تمیز کنید. اگر قابل تمیز شدن نیست اسقاط کنید.
- از ریختن آب بروی ظرف ها و مواد شیمیایی فاسد جدا بپرهیزید. خطر انتشار بخارات سمی بسیار جدی است.
- هر آزمایشگاهی باید محل رختکن مربی و دانش آموز ، جالباسی ، آینه ، جعبه کمک های اولیه کپسول آتش نشانی با تاریخ امسال و شیر دوش آب داشته باشد. یک دوش ساده به شیر آب وصل کنید و در مواقع اضطراری روی محل مورد نظر بریزید.
- به علت کمبود آب ممکن است آب در آزمایشگاه نباشد. یک مخزن آب اضطراری در آزمایشگاه بگذارید. مثلا 4 عدد بطری آب معدنی خانواده.
- سیستم تهویه آزمایشگاه را با آزمایش زیر تست کنید: یک عدد عود روشن کنید و به مدت 1 دقیقه در محیط روشن نگه دارید. سپس از اتاق بیرون بروید و برگردید. اگر بودی آن را در همه جای اتاق احساس کردید حجم اتاق تقسیم بر مدت زمان احساس این بو می شود سرعت انتشار بو. مثلا اگر 5 دقیقه طول کشید تا یک آزمایشگاه به حجم 3*6*5 متر مکعب در همه جایش بو دار شود ، نرخ تخلیه ی بو در این محل 18 متر مکعب بر دقیقه است. یک سیستم تهویه باید هم مکش و هم دمش داشته باشد. نصب یک ونتیلاتور بسیار مناسب تر از هواکش است.
- یک دوربین عکاسی تهیه کنید و هر کاری از نظافت تا آزمایش ها را عکس برداری کنید. بعدا به دردتان می خورد.